Ethiopië is een van de grootste producenten van de kostbare koffieboon. Toch gek dat het land van de opbrengsten van die potentiële goudmijn heel weinig terugziet. Guido van Staveren wilde het onrecht in de keten aanpakken en richtte Moyee Coffee op. Wij praatten met de man achter deze 'Revolution in a Cup'
Suits in New York
Guido, een ondernemer in hart en nieren, hield wel van een goed bakkie pleur. Geïnspireerd door kunstenaar Renzo Martens (van de docu Enjoy Poverty) zocht hij uit hoe arme landen toch zo 'verdomd arm' kunnen blijven terwijl het er barst van de grondstoffen. De prijs voor een kop koffie is namelijk voor de westerse consument in de afgelopen 20 jaar met wel 200 % gestegen. Daarentegen laat de prijs die de boeren krijgen voor hun koffie een neerwaartse spiraal zien. Wij betalen meer, maar de boer ontvangt minder voor zijn werk. Waar blijft dan toch dat geld? Guido: “Bij zo’n zes grote multinationals die de markt domineren, en suits in New York die speculeren met koffie." Andere figuren die een koffieboontje meepikken zijn tussenhandelaren en koffiebranders die, en hierin zit de crux, veelal in westerse landen hun werk doen.
De buren van de boeren branden
Het viel Guido bovendien op dat er in de landen waar koffie geproduceerd wordt, lokaal bijna geen waarde wordt toegevoegd. Slechts 0.6 procent van alle geproduceerde koffie wordt lokaal verwerkt, terwijl 90 % van alle koffie die in westerse landen gedronken wordt uit ontwikkelingslanden komt. De ruwe bonen worden door het Westen tegen enorm lage prijzen in bulk opgekocht. Waar in het verleden zo’n 45% van de koffieprijs in het land van productie achterbleef, is dat nu nog maar 15%. Dat wil Guido veranderen, door lokaal te verwerken. Volgens Guido zal dat veel meer doen voor de Ethiopische economie, dan alleen een hogere prijs voor de grondstof betalen, zoals Fair Trade doet.(zie kader).
De prijs van ruwe bonen blijft een twistpunt. Wat doet bijvoorbeeld Fair Trade? Fair Trade keerde wereldwijd 43 miljoen uit in 2011. Daarvan was 17,5 miljoen in de koffiemarkt, op een totale marktwaarde van 80 miljard. Dat is een luttele 0.002 %. Zelfs als men meer zou gaan betalen voor bonen (fair trade heeft een principe van 10 % extra uitkeren aan de boer boven de marktwaarde), dan heeft het nog steeds geen impact op de start van de keten.
Meneer Moyee werd steeds activistischer. “Toen ik tot de conclusie kwam dat je ook een bedrijf kunt opbouwen dat wel deugt, met een zogenoemd ‘inclusief business model,’ dan kun je echt iets veranderen én tegelijkertijd winst maken.” In de keten van ruwe boon tot gloeiende latté moest het gebeuren.
De grote slag wil Moyee maken door buren van boeren op te leiden tot koffiebranders. Op die manier betalen zij niet hier, maar in Ethiopië voor arbeid en de extra waarde die aan de ruwe koffieboon wordt toegevoegd. Bovendien kunnen de koffiebranderijen in spé ook voor andere bedrijven werken dan Moyee Coffee. Zo blijft er dus meer geld achter in Ethiopië dat ten goede komt aan de gehele economie. (zie kader).
Voor een land als Ethiopië is koffie nr. 1 export product, het is goed voor meer dan 60% van alle export. In het land leven 80 miljoen mensen, waarvan 16 miljoen kleine boeren afhankelijk zijn van de koffie inkomsten. De koffieproductie levert in een jaar zo’n 800 miljoen op. Stel dat je het allerbeste bonenprogramma omarmt, dan levert dat 880 miljoen op. Dan schiet zo’n land er 1 euro per persoon mee op. In het model van Moyee, als er in Ethiopië wordt gebrand, levert het 300 % extra op. Dat is 2,4 miljard, en dat is ongeveer het bedrag dat er aan ontwikkelingshulp wordt gedoneerd.
Je wilt niet rammen als een neokolonialist
In april 2013 reisde Guido af naar Addis Abeba waar hij sprak met mensen van het economische forum en boeren uit de kaffastreek waar koffiebonen worden geteeld. Het doel was een middelgrote boer vinden die ervaring had, matig succesvol was en kwaliteit kon leveren, maar niet al een gigant was. Nasif is zijn naam. Nasif heeft bovendien 100 kleinere boertjes om zich heen die hij helpt, dat is ideaal.
Guido: “In het begin dacht ik, we gaan ook met hen branden op locatie, hup, vanaf moment één die hobbelige weg af. Maar de sprong van koffieboer naar een professionele koffiebrander is toch wel heel groot. En je wilt niet als een neokolonialist gaan rammen en een fabriek neerzetten.” Dreigt het ideaal in het water te vallen? “Nee! In oktober 2013 heeft Moyee de eerste oogst afgenomen, maar zonder de bonen te branden in Ethiopië. De roostermachines zijn in december daar aangekomen. Sinds januari 2014 is Moyee gestart met het trainen van de koffiebranders. En in april verwacht Moyee de eerste partij met in Ethiopië geroosterde bonen.”
Er zijn te veel boeren
Guido’s eerste prioriteit is laten zien dat de grote verandering zit in de verschuiving van waarde terug naar de landen waar ook de koffie wordt geteeld. Daarnaast steunt hij liever minder dan meer boeren, “want er zijn er gewoon veel te veel van.” Het hele systeem waarop multinationals drijven is een lage prijs voor de boon. En hoe meer kleine boeren, hoe meer concurrentie, hoe lager de prijs, hoe armer de boeren. “En hey, dat is winst voor Nestle.”
Moyee zegt: kappen daarmee. “Zo’n samenleving moet zich ontwikkelen van een primaire naar een secondaire economie, van landbouw naar industrie.” Arme, boeren buurmannen komen aan de lopende band te staan, en de echt kwalitatief goede koffieboeren kunnen zich verder ontwikkelen.
Maar fair chain is niet alleen goed voor Ethiopië, de boer en de buurman. Fair chain betekent ook dat Moyee hier een duit aan overhoudt, en dat jij als fervent koffiedrinker kunt profiteren van de goede business – als de vraag omhoog gaat en meer mensen koffie afnemen, gaat de prijs voor jouw kopje koffie omlaag.
Lokaal en persoonlijk DNA
Met Moyee’s fair chain Coffee wil Guido laten zien dat hij sterk gelooft in persoonlijk contact, en grip krijgen op een product met mondiale tentakels. “Ik geloof dat er een nieuw soort multinationals zal ontstaan die het kleine, lokale en persoonlijke in hun DNA hebben.”
