Crisis voor Dummies: Wat is een humanitaire crisis?

1. Wat is een humanitaire crisis?
Een humanitaire crisis is een gebeurtenis, of serie gebeurtenissen, die een serieuze bedreiging vormt voor de veiligheid, het welzijn en de gezondheid van de bevolking in het rampgebied en de infrastructuur grotendeels ontwricht. Om snel en adequaat te handelen, maken hulporganisaties een onderverdeling in verschillende soorten humanitaire rampen. Je wilt als hulporganisatie immers zo snel mogelijk handelen, maar een uitgebreide ramp-analyse binnen 24 uur maken, is vaak niet mogelijk. Tegelijktijdig wil je ook niet in het wilde weg handelen, want dat kan de situatie onbedoeld verslechteren. Kortom, door rampen op te delen in categorieën en daar denkbare scenario’s aan te voegen, kunnen organisaties alsnog snel beslissen of ze wel of geen hulp tijdens een crisis kunnen leveren. Er zijn vele soorten crises, maar je kunt een hoofdonderscheid maken tussen twee typen: natuurrampen en man-made rampen.

2. Wat is een natuurramp?
Vulkaanuitbarstingen, orkanen en overstromingen. Allen vallen onder de categorie ‘natuurramp’, ofwel een crisis die het gevolg is van natuurgeweld. Deze categorie kent twee subcategorieën. Zo heb je natuurrampen die in één klap gebeuren, de rapid-onset crisis. Voorbeeld hiervan is de tsunami in 2004 of de aardbeving in Haïti in 2010.  Daarnaast zijn er rampen die zich langzaam ontwikkelen en steeds erger worden, zoals droogte en honger. Deze worden slow-onset crises genoemd. Een duidelijk beginpunt ontbreekt en in verloop van tijd wordt de schade steeds groter. Als dit uiteindelijk leidt tot de ontwrichting van de samenleving, spreken we van humanitaire crises. Mogelijke gevolgen van natuurrampen zijn weggevaagde huizen, niet of nauwelijks te gebruiken ziekenhuizen en wegen, en verwoeste landbouwvelden. Ook kunnen mensen hun familie, inkomen en toegang tot basisvoorzieningen kwijtraken. Ook leidt dit mogelijk tot chaos en plunderingen.

3. En wat is een man-made-crisis?
Een man-made humanitaire crisis is een door mensen veroorzaakte crisis als gevolg van bijvoorbeeld uitbuiting, criminaliteit en een gewapend conflict. In het geval van het laatste, bestaan wederom subcategorieën. Zo heb je een ‘open conflict’ waarin de strijdende partijen veel geweld gebruiken, gebieden (gedeeltelijk) ontoegankelijk zijn en mensen massaal vluchten voor direct geweld. Dit kan gaan om onder andere een internationaal gewapend conflict, een burgeroorlog of guerrilla. Hulporganisaties richten zich in deze crises voornamelijk op noodhulp, ofwel ze proberen het lijden te verminderen, mensen in leven te houden en hen te beschermen tegen het geweld. Het bereiken van mensen in nood is echter moeilijk en risicovol in deze crisissituatie.

Na een ‘open conflict’, volgt de zogenoemde ‘post-conflict crisis’, waarin geweld op kleinere schaal plaatsvindt dan voorheen. De bevolking kampt nog steeds met onveiligheid en beperkte toegang tot basisvoorzieningen en rebellen en criminelen zijn vaak nog steeds actief. Noodhulporganisaties richten zich naast noodhulp, ook op lange termijn ontwikkeling zodat een begin gemaakt kan worden met de (her)opbouw van het land.

Tot slot zijn er ‘chronische conflicten’, waar geweld blijft voortduren en de crisis een uitzichtloos karakter krijgt. Door het veranderde karakter van conflicten in de afgelopen jaren, komt dit type conflict steeds meer voor. Waren oorlogen vroeger meestal tussen staten, nu spelen conflicten zich steeds vaker binnen staten af. Ook de strijdende partijen zijn niet langer staatlegers, maar steeds vaker de rebellen en milities die macht en geweld aanwenden voor privédoeleinden. Oorlog voeren is voor hen een manier een machtig te worden én te blijven. Bij het gebrek aan een sterke staat, of juist door een sterke meestrijdende overheid, krijgen deze conflicten dus een permanent karakter. Voor hulporganisaties betekent dit dat ze zich naast de directe noodhulp meer met wederopbouw en lange-termijn hulp bezighouden.

De gevolgen van man-made-crises zijn deels vergelijkbaar met natuurrampen. Ook hier raken mensen vaak hun familie, inkomen en basisvoorzieningen kwijt. Mensen die vluchten voor het geweld moeten alles achterlaten en vluchtelingenstromen vormen weer nieuwe problemen in het gastland waar ze onderdak, zorg en veiligheid zoeken. Bovendien zie je in fragiele staten vele conflicten van lange duur (of terugkerend geweld), doordat er veel mensen in armoede leven, zonder opleiding en weinig kansen, die zich vervolgens aansluiten bij een rebellengroep om (letterlijk) te vechten voor een betere toekomst. Conflicten kunnen ‘overspringen’ naar buurlanden en escaleren in regionale conflicten of zelfs in een internationale crisis.

4. En de rest van de crises…?
Met het onderscheid tussen natuurrampen en man-made-crises heb je nog lang niet alle crises gecategoriseerd. Want niet alle rampen zijn eenvoudig in een hokje te stoppen. Neem de Ebola-crisis in West-Afrika, tot welke categorie behoort deze ramp? Is het een natuurlijke crisis omdat het virus nu eenmaal van biologische aard is, of een mand-made ramp omdat het virus verspreid wordt door mensen of een ander soort ramp? En wat als zich een natuurramp voordoet in een conflictgebied? Is de voedselcrisis in een gebied als Zuid-Soedan nou het gevolg van de natuur of van het geweld van de strijdende partijen in het conflict?

5. Waarom is categoriseren verstandig?
Om snel en adequaat te handelen, maken hulporganisaties een onderverdeling in verschillende soorten humanitaire rampen Maar geen crisis is uiteindelijk hetzelfde. Je moet dus altijd oog hebben voor de context en een doorgronde analyse van de rampsituatie maken. Om te begrijpen wat er gaande is moet je de oorzaken en de behoeften bestuderen, waarna je kunt beslissen wat voor noodhulp je kunt leveren. Ook omdat crises nooit statisch zijn moeten analyses regelmatig uitgevoerd worden.
Toch is zo’n categorisering belangrijk om efficiënt te handelen tijdens of na een ramp. Door aan elke categorie een mogelijk actiescenario te koppelen, hoeven organisatie niet elke keer het wiel opnieuw uitvinden en kunnen ze snel de juiste hulp op de juiste plek krijgen. En ook al is geen situatie hetzelfde, categorieën kunnen helpen om de complexe realiteit aan een breder publiek uit te leggen.

Humanitaire crises labellen is dus niet zo eenvoudig. Want bovenstaande rampen van afgelopen zomer, welk label plakken we daaraan? Zijn er rampen die tussen deze categorieën vallen of misschien wel meerdere scenario’s hebben? De komende weken zal OneWorld Crisis hier meer over schrijven en een aantal crises ontrafelen om te kijken wat er gaande is en hoe de complexiteit van noodhulpverlening in de praktijk er uitziet.