Opkomen voor mensenrechten in Afrika gaat niet zonder slag of stoot. In Kenia werd Njeri Kabeberi op een lijst geplaatst van mensen die uit de weg geruimd moesten worden nadat zij ‘iets te veel ophef’ maakte over het verkiezingsgeweld dat haar land teisterde in 2007 en 2008. Meer dan duizend mensen vonden hierbij de dood. In een land waar politieke scheidslijnen langs stamlijnen lopen, beschrijft Kabeberi zichzelf als stamloos. Politici namen dit hoog op en zij werd weggezet als iemand die haar ‘etnische afkomst had verraden’ toen zij kiesfraude aan de kaak wilde stellen.
Kabeberi was onlangs in Den Haag om de nieuwe prijs, het democratielintje, in ontvangst te nemen voor haar strijd voor democratie en mensenrechten. Haar activisme grijpt terug op de overtuiging dat haar eigen vrijheid in het geding is. “Als ik niet vecht voor de vrijheid van anderen ben ik vroeger of later zelf de klos”, stelt zij. Op enig moment besloot zij ‘de kant te kiezen van Kenianen in plaats van de gebruikelijke kant, mijn stam’. En hiermee kwam zij op een zogeheten dodenlijst. De activiste Kabeberi schopt niet alleen als buitenstaander tegen de schenen van de politiek. Als directeur van de Centre for Multi-Party Democracy Kenya, werkt zij direct samen met de politici die zij bekritiseert. Maar haar toon is niet gematigd. “Onze politici misbruiken graag etniciteit”, merkt zij op, verwijzend naar het geweld dat uitbrak na de verkiezingen van 2007.
| Wie is Njeri Kabeberi? – 2009: Winnaar van drie internationale prijzen voor haar strijd voor mensenrechten en democratie in Kenia (Kenia, Duitsland, Nederland) – 2004-2009: Directeur van de Centre for Multi-Party Democracy Kenya – 1997-2004: Amnesty International, Ontwikkelingscoordinator Oost en Zuidelijk Afrika – 1994-1996: Citizens Coalition for Constitutional Change – 1993-2006: Kenya Human Rights Commission – 1992-1994: Release Political Prisoners – Bestuurslid (12 jaar lang) van de Kenya Human Rights Commission – Eerste voorzitter van de Release Political Prisoners Pressure Group |
“Er heerst een hardnekkige mythe dat als jouw stam in de regering zit, jij er ook warmpjes bij zit.” Toch gelooft zij niet dat Kenianen erg etnisch georiënteerd zijn: Pas als het politiek wordt. En dit komt door de ongelijkheid. “Als wij ongelijkheid aanpakken, steekt etniciteit minder de kop op.” Zij wil daarom het politieke systeem in haar land veranderen, zodat meer rekening wordt gehouden met verkiezers. In Kenia bestaat nog altijd het ‘first past the post’ systeem, naar Brits voorbeeld. “Dit stelsel vergroot spanningen en past niet bij een arm land. Het is beter dat na verkiezingen iedereen wat krijgt in plaats van een partij die de hele buit binnen haalt.”
Nieuwe dimensie
“Etniciteit en politiek begon met het verdeel-en-heers-beleid van de Britten. Na de dekolonisatie maakten alle drie presidenten gebruik van scheidslijnen op basis van stam. President Kenyatta liet Kikuyus zelfs een eed afleggen zodat alleen een Kikuyu president kon worden. President Moi borduurde voort op dit beleid voor zijn stam, de Kalenjin, en President Kibaki deed er nog een schep bovenop.” In 2003 werd Kenia nog gezien als een model voor democratie in Afrika. “Maar Kibaki voegde een nieuwe dimensie aan etnische politiek toe waarbij je met een machete op straat iemand van een andere stam te lijf kon gaan zonder te denken: Beland ik hiervoor achter de tralies?” Deze sfeer leidde tot de geweldsexplosie die Kenia teisterde na de verkiezingen van 2007-2008, aldus Kabeberi.
Beschuldigende vinger
Na het verkiezingsgeweld wees het Kriegler-rapport de beschuldigende vinger richting de kiescommissie. Tot die tijd was de voorzitter van de kiescommissie een alom gerespecteerde man. “Wij werden allemaal verrast omdat wij vertrouwen hadden in de kiescommissie. Iedereen wist dat de verkiezingsstrijd een nek-aan-nek race zou worden.” Maar zij gelooft nu dat het een vergissing was om te geloven in een commissie ‘die van het ene moment op het andere veranderde’. Zij gelooft dat de voorzitter, een persoonlijke vriend, bezweek onder enorme politieke druk. “Misschien werd hij of zijn familie bedreigd”, blikt zij terug. “Ik voelde mij persoonlijk verraden en ik denk dat veel Kenianen zich verraden voelden.”
Heeft u vertrouwen dat het Internationaal Strafhof de grote vissen te pakken zal krijgen, die verantwoordelijk zijn voor het verkiezingsgeweld? En zullen de kleinere vissen in Kenia berecht worden? “De regering heeft het instellen van een speciaal tribunaal tegen gewerkt, maar ik blijf hoopvol dat er een nieuwe wet komt dat alsnog een dergelijk tribunaal instelt.” Zij glimlacht, zittend in Den Haag, waar het strafhof zetelt: “Een paar gevallen zullen hier wel aanhangig gemaakt worden, maar het gros zal toch in Kenia voor de rechtbank moeten verschijnen.”
Weet u welke namen prijken op de geheime lijst van daders die Kofi Annan naar het Internationaal Strafhof heeft gestuurd? “Nee. Slechts drie mensen kennen die lijst. En dat is beter zo. Alleen zo kan een eerlijk proces worden gegarandeerd en vermeden worden dat willekeurige leiders publiekelijk worden gebrandmerkt.”
Liefdesroman
Kenianen hebben nu negentien jaar lang gepraat over grondwetshervormingen. Niets is veranderd en het kostte Kenia handen vol geld. Is dat niet verspilling van belastinggeld aangezien de politieke wil ontbreekt om echt de bakens te verzetten? “Het positieve is dat vrijwel iedere Keniaan over dit onderwerpt weet en erover spreekt.” Optimistisch: “Ik heb vertrouwen in de huidige commissie van experts. Zonder al te veel inmenging denk ik dat een referendum hierover mogelijk is in 2010.” Haar organisatie werkt aan een aantal hete hangijzers om overeenstemming tussen de politieke partijen vlot te trekken. Op de vraag of Kenia nu de goede of de verkeerde kant opgaat, lacht Kabeberi. “Weet je, de Keniaanse politiek doet denken aan een liefdesroman. Ik zie een land voor mij dat keer op keer verraden is. Maar ik blijf hoopvol dat wij uiteindelijk de ware zullen vinden.”
