Zijn Afrikaanse staten mislukt? Of is de ontwikkeling van een land als Ghana hoopvol voor de rest van Afrika? Maar wat is ontwikkeling eigenlijk? De verschillen op het continent zijn groot. Afrikanist Stephen Ellis sprak op de VU over ontwikkelingen en verschillen tussen Afrikaanse staten in een globaliserende wereld. “Somaliërs hebben geen ervaring met een functionerende staat.”
Tekst: Thomas Durlinger
Foto: (cc)
Staten
Sinds het einde van de tweede wereldoorlog is het aantal staten in de wereld sterk toegenomen. Ongeveer een kwart van de staten worden vandaag de dag omschreven als ‘fragiel’ of ‘mislukt’. Van deze staten ligt het gros op het Afrikaans continent. De Nederlandse afdeling van de Society for International Development organiseerde maandag de eerste lezing van de serie ‘The State in a Globalizing World: Problematic, yet Indispensable.’ Stephen Ellis sprak over de huidige toestand van Afrikaanse staten:
“De jonge staten in Afrika, waarvan de meeste ontstonden na het uiteenvallen van de Europese koloniale rijken, hebben een ontwikkeling doorgemaakt die sterk afwijkt van de Europese ervaring”, aldus Ellis. “Dit betekent ook dat Afrikanen heel andere verwachtingen hebben van hun staat. Neem Somalië. In de jaren tachtig van de vorige eeuw had het land enigszins een functionerende staat. Dit is inmiddels al meer dan twintig jaar geleden! Dit betekent dat de jonge bevolking van Somalië geen enkel idee heeft wat een staat is en hoe het is om in een functionerende staat te leven.”
Verschillen
Stephen Ellis is historicus en onderzoeker bij het Afrika-studiecentrum in Leiden en Desmond Tutu professor aan de Vrije Universiteit Amsterdam. De lezing in het auditorium van de Vrije Universiteit is voor hem dan ook een thuiswedstrijd. Ellis benadrukt dat er grote verschillen zijn in Afrika. Waar staten als Somalië en Zuid-Sudan de schrijnendste voorbeelden van mislukte staten zijn, doet bijvoorbeeld Ghana het goed. Dat land heeft inmiddels een aantal democratische verkiezingen achter de rug, is rijk aan olie en kent een enorme economische groei. De regio ten zuiden van de Sahara als geheel kent een groei van ongeveer vijf procent. Ellis tempert het optimisme rond de groeicijfers. De economie groeit voornamelijk doordat de bevolking toeneemt. Nergens ter wereld neemt de bevolking zo snel toe als in sub-Sahara Afrika. En meer mensen zorgen voor meer vraag naar producten en dus economische groei.
Ontwikkeling
Na afloop van de lezing gaat de microfoon naar de mensen in de zaal. Een Ghanese toehoorder confronteert Ellis met diens positieve noot over zijn thuisland. Hij kent de cijfers van de Wereldbank, maar gelooft pas in ontwikkeling als zijn grootmoeder in Ghana tegen hem zou zeggen: Ghana is zich aan het ontwikkelen. Ellis beaamt dat: “Wat is ontwikkeling? We dachten het heel lang te weten. We moeten nu erkennen dat we het niet weten. Financiële transparantie is één onderdeel, maar lang niet alles.”
Trends
Terug naar het onderwerp van de lezingenserie: globalisering en de staat. Ellis onderscheidt een aantal trends die van invloed zijn op de staat in Afrika en staten buiten het continent. De Westerse hegemonie is volgens hem ten einde. Aziatische staten ontwikkelden zich op een andere manier dan staten in Europa. De Europese weg naar ontwikkeling is niet de enige weg naar ontwikkeling, een idee dat zo diep verankerd is in de Westerse sociale wetenschap. Ook kan het Westen niet langer militair interveniëren. De Verenigde Staten heeft weliswaar nog de strijdmacht om in te grijpen, maar is niet bij machte om zaken elders daadwerkelijk te veranderen. De financiële instabiliteit heeft ervoor gezorgd dat men vanuit Afrika massaal geld exporteert naar ‘veilige oorden’ zoals Zwitserland, door een gebrek aan vertrouwen in het eigen land en economie. “We zien een alarmerende toename van kapitaalvlucht,”aldus de Afrikanist. Niet alleen het kapitaal verdwijnt uit arme landen. Het welvarende deel van de bevolking in veel ontwikkelingslanden migreert of denkt aan migratie. Dit laatste kan ook een positieve uitwerking hebben, in de vorm van remittances. Een groot deel van het nationaal inkomen van Eritrea bestaat uit het geld dat de diaspora terug naar het land stuurt.
Ellis signaleert ook een andere trend: de verkoop van landbouwgrond door ontwikkelingslanden in Afrika aan vooral Oost-Aziatische en Arabische investeerders. Door een toenemende wereldbevolking neemt de vraag naar voedsel toe. Dit betekent dat er meer grond gebruikt moet worden om te voldoen aan deze vraag. Landbouwgrond is in veel ontwikkelde landen niet aanwezig, in Afrika wel. Ellis ziet verder een toenemende vermengeling van politiek en criminaliteit. De succesvollere criminele syndicaten worden op eenzelfde manier geleid als sommige staten. Niet alleen in Afrika, Ellis noemt Hezbollah als voorbeeld van een politieke organisatie die wordt gefinancierd door drugshandel. Daarnaast worden de kosten van politieke campagnes steeds hoger, waardoor politieke partijen deals moeten sluiten om de campagne te financieren. Dit leidt tot coruptie.
Gorgonzola
Stephen Ellis zag de wereld vroeger als een lappendeken van verschillende staten. Waar de ene staat ophield, daar begon een nieuwe. Afrika laat zien dat de werkelijkheid wispelturiger is: “In Nederland wordt de macht van de staat niet veel minder als men zich verder van Den Haag bevindt. De provincies worden door de staat bestuurd. In verschillende staten in Afrika geldt: hoe verder weg van de hoofdstad, hoe minder de staat invloed heeft. In sommige staten gaat het bijna zo ver dat als je uit het regeringspaleis stapt de invloed van de staat is verdwenen. In plaats van een lappendeken is de wereld eerder een soort gorgonzola, met kleine puntjes waar de staat nog haar macht uitoefent.”
