“China was eeuwenlang een grote wereldmacht. De afgelopen 30 jaar zijn een renaissance voor het land”, aldus oud-journalist Jan van der Putten en oprichter van de organisatie Eyes on China. “Nog in de 19e eeuw had China eenderde van de wereldhandel in handen. De terugslag kwam na de Eerste Opiumoorlog, van 1839 tot 1842. De afgelopen 30 jaar zijn voor China een terugkeer naar de status van weleer – een status waar het land historische aanspraak op maakt.”
| Jan van der Putten is jarenlang correspondent geweest in Zuid-Europa, Latijns-Amerika en recentelijk in China en Mongolië. Hij richtte een aantal organisaties op met betrekking tot China, waaronder Eyes on China en het Institute of Chinese Studies. Ook geeft hij lezingen, presentaties, gastcolleges en workshops over Chinese zaken. Onlangs bracht hij het boek ‘De Ontdekking van China’ uit, een uitgebreid en informatief jeugdboek over het China van nu en vroeger. |
7000-mijlslaarzen
“Het herstel van China is een economisch herstel geweest. In een hele korte tijd wil men een terugval van bijna 150 jaar inhalen. Dat gaat niet met zevenmijlslaarzen, maar met 7000-mijlslaarzen,” legt Van der Putten uit. De echte hervormingen begonnen na de dood van Mao Zedong in 1976. Sindsdien gaat de economische ontwikkeling van China in een sneltreinvaart door en dat zal volgens de China-kenner de komende tien jaar zeker zo blijven. “De leus van de partij is “Rijk worden is glorieus”. Daarmee krijgen ze veel steun van de bevolking, iedereen wil namelijk wel rijk worden. De economische groei die de afgelopen jaren bereikt is, is de basis van de legitimiteit van de regering. Voor de Chinese communistische partij is economische groei een politieke voorwaarde.”
Dat verklaart ook de aanwezigheid van China in de rest van de wereld. Om te kunnen blijven groeien, heeft het land bijvoorbeeld meer grondstoffen nodig. “De aanwezigheid van China in Afrika zal de komende tien jaar zonder twijfel toenemen, en niet alleen daar, maar ook bijvoorbeeld in Midden-Azië. China vult als het ware het gat op dat Europa in Afrika heeft achtergelaten. Europa stelt allerlei eisen aan zijn ontwikkelingshulp. China stelt geen eisen. Ook in bijvoorbeeld Afghanistan gaan de Chinezen zo te werk. Ze gaan met willekeurig welk regime in zee. Je kunt zeggen dat ze in dat opzicht niet immoreel, maar amoreel zijn.” Een mogelijk nadelig gevolg van deze onstuitbare expansie van China, is dat Chinese toestanden zoals gevaarlijke werkomstandigheden of afwezigheid van vakbonden ook worden getransplanteerd naar Afrika. Ook kan de import van Chinese arbeidskrachten en handelaars de werkloosheid onder de lokale Afrikaanse bevolking doen toenemen.
Uncle Li populairder dan Uncle Sam
“De terugkomst van China heeft het hele evenwicht in de wereld veranderd, en zal dat ook nog blijven doen in het komende decennium,” verwacht Van der Putten. In zijn tijd als correspondent in Latijns-Amerika voor onder andere de Volkskrant en NRC Handelsblad, van 1971 tot 1987, zag hij een min of meer vaste oriëntatie op de Verenigde Staten: “Alle staatsgrepen in Latijns-Amerika waren geïnspireerd door Uncle Sam of hadden zijn instemming. Nu lijkt de voorkeursrelatie met de VS ingewisseld te worden voor een handelsrelatie met China. Brazilië, Chili, Argentinië – voor al die landen is China de belangrijkste of een van de belangrijkste handelspartners geworden.”
 |
| Straat in Beijing. Foto: CC |
Van der Putten benadrukt dat de grootheid van China voornamelijk zit in de economische groei, en dat de vooruitgang puur en alleen economisch is. “Politiek gezien staat China al vele jaren heel erg stil. Het Chinese regime controleert niet meer alle aspecten van het leven van zijn burgers, maar in wezen is het nog even autoritair en totalitair als altijd. Er zijn sinds de stichting van de Volksrepubliek in 1949 vijf pogingen gedaan het politieke systeem te hervormen. De meest bekende daarvan is de vreedzame Tiananmen-protestbeweging in 1989. Onlangs nog werd een poging gedaan met Charter 08, een manifest voor democratische hervorming dat via internet verspreid werd. Al deze pogingen zijn door de communistische partij de kop in gedrukt. De belangrijkste initiatiefnemer Liu Xiaobo kreeg 11 jaar gevangenisstraf.”
Schizofrene controle
Volgens Van der Putten zal er de komende tien jaar weinig veranderen in deze situatie, waarin een bijna schizofrene controle plaatsvindt. “De opkomst van internet heeft ongetwijfeld dingen veranderd, maar daardoor komen er ook steeds meer ingrepen. Internet wordt sterk bevorderd, maar tegelijk als een groot gevaar gezien, vooral vanwege het verspreiden van onwelkom geachte onthullingen en ideeën binnen China, niet eens zozeer van en naar het buitenland. Je moet het pragmatisme van de Chinese autoriteiten niet onderschatten. Hun grootste belang is om aan de macht te blijven en ze doen er alles aan om dat zo te houden. Alles wijst er dan ook op dat de partij aan zal blijven.”
| Welke trends brengt het nieuwe decennium op het gebied van internationale samenwerking en duurzaamheid? Worden de millenniumdoelen gehaald en de digitale kloof tussen Noord en Zuid geslecht? Dit artikel is deel 2 in de serie ‘Trends 2010-2020’.
Lees hier deel 1: Afrika: ‘ Water wordt een van de hete hangijzers’ |
Wat volgens Van der Putten erg belangrijk is om te realiseren, is dat wij eigenlijk heel weinig van China weten. Het land heeft bijvoorbeeld nooit een democratie gekend, waardoor de houding van Chinese burgers ten opzichte van dit fenomeen ook anders is. “Wat je niet kent, mis je ook niet,” denkt Van der Putten. “Wij kunnen het niet duiden, maar vanuit China bekeken ligt alles anders. Voor veel mensen is er de afgelopen dertig jaar veel verbeterd. Wel 400 miljoen mensen zijn aan de ergste armoede onttrokken, minstens 100 miljoen mensen zijn naar de middenklasse opgeklommen. Dat is wat mensen zien. Bovendien hoort het niet om kritiek te hebben op de regering. Het individu wordt indien nodig opgeofferd voor de gemeenschap, dat is altijd zo geweest. Als je het vanuit de Chinese optiek bekijkt, kun je niet verwachten dat China als een blok zal opstaan de komende jaren.”
Geen nieuwe wereldmacht
De sterke, niet aflatende economische groei heeft ervoor gezorgd dat China regelmatig ‘de nieuwe wereldmacht’ wordt genoemd. Jan van der Putten kan zich daar echter niet in vinden. “Economisch gezien is China inderdaad een wereldmogendheid. Het zal Japan binnenkort van de tweede plaats op de ranglijst van grootste economieën verstoten. Maar het land op zich is helemaal niet zo ontwikkeld. De sociale voorzieningen blijven achter, de ongelijkheid is enorm. In de ouderwetse zin van het woord, is China geen rijk land.”
 |
| Platteland China. Foto: CC |
“Het is prematuur om China een kant-en-klare grote mogendheid te noemen. Een mogendheid moet iets te bieden hebben, bepaalde waarden waarin anderen zich kunnen vinden. Wat heeft China de rest van de wereld te bieden? Het confucianisme? Op zichzelf heeft deze leer van de maatschappelijke harmonie aantrekkelijke kanten, maar ze wordt gebruikt om sociale tegenstellingen te verdoezelen. Ze wordt slecht in de praktijk gebracht. En dat kan ook bijna niet anders, omdat alles zo snel gaat. De tijd is te kort, alles botst en buitelt over elkaar heen.”
Een groot probleem is de enorme migratie van het platteland naar de stad. De afgelopen jaren zijn zo’n 200 miljoen plattelandsbewoners naar de steden getrokken. Volgens de verwachting zullen dit er de komende tien jaar nog eens zoveel zijn. “Dit zijn enorme volksverhuizingen zonder precedenten.”
Marktleider alternatieve energieIets waar China de komende tien jaar zeker mee aan de slag moet, is de grote vervuiling. De economische groei bracht veel vervuiling met zich mee,. maar het heeft lang geduurd voordat de Chinezen inzagen dat deze nadelig kan werken voor henzelf. “Vervuiling is voor China lang een ‘probleem van het Westen’ geweest.
 |
| Watervervuiling in Mongolië, Foto: CC |
Pas recent kwam men tot de ontdekking dat vervuiling contraproductief werkt, dus dat het een gevaar is voor groei. Men ontdekte namelijk dat milieuschade de werkelijke groei een stuk kleiner maakt. Hoe langer je wacht, des te hoger die kosten worden. Daarom wil China zeker vervuiling tegengaan. Er worden hiervoor allerlei maatregelen genomen, zoals alternatieve energiebronnen. Binnenkort zal China ook daarin weer marktleider zijn.”
De grootste vervuilers blijven echter de steenkolencentrales. Elke week wordt in China weer een nieuwe centrale geopend. Steenkool zorgt voor 70% van de energie en is daarom onmisbaar. “De kolencentrales worden wel zuiniger, maar ze blijven vervuilend. China wil best werken aan het tegengaan van de vervuiling, maar het zal niets doen dat economische groei tegengaat. Daarom denk ik dat de vervuiling de komende tien jaar ook zal toenemen. Misschien wordt het energieverbruik efficiënter, maar de hoeveelheid zal groeien.”
