Sinds een paar jaar lopen er in hun eigen land rechtszaken tegen westerse multinationals voor schendingen van rechten in ontwikkelingslanden. Veroordelingen zijn er nog niet. Juriste Liesbeth Enneking van de Universiteit Utrecht onderzocht of de Nederlandse wet genoeg grond biedt om bedrijven inderdaad aansprakelijk te stellen. In haar proefschrift Foreign direct liability and beyond concludeert ze dat het Nederlands aansprakelijkheidrecht hier geschikt voor is. De rechter kan multinationals veroordelen en aansporen de schadelijke gevolgen van bedrijfsactiviteiten in andere landen te verminderen of te voorkomen. Maatschappelijk verantwoord ondernemen is daarmee niet enkel afhankelijk van het rechtssysteem in het land waar het bedrijf actief is. Vooral in landen waar het rechtssysteem corrupt of oneindig traag is, is procederen via de ‘omweg’ van het thuisland wellicht interressant.
Shell Nigeria
Het onderwerp van Ennekings proefschrift is actueel. Vier boeren en vissers uit Ogoniland hebben bij de rechtbank in Den Haag in 2008 een zaak aangespannen tegen oliemaatschappij Shell vanwege vervuiling van de Nigerdelta door de Nigeriaanse dochteronderneming. De boeren worden in hun rechtszaak ondersteund door Milieudefensie. Ze eisen dat Shell de olievervuiling opruimt, de getroffenen compenseert en nieuwe lekkages uit pijpleidingen voorkomt. In oktober vindt de openbare hoorzitting plaats. Ook in Engeland en de VS lopen rechtszaken van Nigeriaanse boeren tegen Shell en andere oliebedrijven actief in Nigeria.
Enneking meent dat rechtszaken in het thuisland van de multinationals een belangrijk juridisch instrument kunnen zijn om wereldwijd maatschappelijk verantwoord ondernemen af te dwingen. In Nederland zijn de proceskosten en de beperkte mogelijkheden om collectief te procederen echter belangrijke drempels, aldus Enneking. Ook het vergaren van voldoende, overtuigend bewijs in het land waar de misstanden plaats vinden, kan een drempel zijn. Enneking pleit voor beleid gericht op het wegnemen van deze drempels.
Liesbeth Enneking promoveert op 11 mei in Utrecht. Promotoren zijn Ivo Giesen, hoogleraar privaatrecht, en Loes Lennarts, hoogleraar ondernemersrecht.
