Boeken als wapen in de strijd tegen radicalisering

Ben Mhenni kent als geen ander de kracht van verhalen. De Tunesische activist groeide in 2011 uit tot een van de gezichten van de Arabische Lente in het land. Jarenlang bekritiseerde ze op haar blog ‘A Tunisian Girl’ het regime van oud-president Ben Ali. Toen eind 2010 de protesten tegen de dictator uitgroeiden tot de Jasmijnrevolutie, legde ze dag na dag de gebeurtenissen vast – in het Arabisch, Frans en Engels. Het leverde haar een nominatie op voor de Nobelprijs van de Vrede.

Het zijn die boeken waar ze, op bezoek in de gevangenis in Tunis, aan moet denken. Lezen als uitvlucht is een mooi idee, maar wat als de enige beschikbare boeken een extreem-religieuze boodschap hebben? Ben Mhenni besluit, samen met haar vader, boeken in te zamelen voor Tunesische gevangenen. Het streven: 15 duizend stuks, te verdelen over het hele land.

Wat dat met iemand kan doen, zag Ben Mhenni van dichtbij: de bevriende rapper Marwen Douiri, bekend als Emino, werd gepakt met drugs en kreeg acht maanden cel. “Voor die tijd rapte hij over vrijheid van meningsuiting, over politiegeweld. Toen hij vrij kwam, was zijn toon veranderd. Hij stuurde me berichten dat ik me moest gedragen, vroeg waarom ik geen hoofddoek droeg. Zijn Facebook-account is gehackt, dacht ik eerst nog. Kort daarna vertrok hij naar Islamitische Staat – hij is vorig jaar omgekomen in Mosul.”

Emino is een van de velen – naar schatting hebben zo’n zesduizend Tunesiërs zich bij gewapende troepen in Syrië, Irak en Libië gevoegd. De strijd tegen religieus extremisme is een van de grootste uitdagingen van Tunesië op dit moment, zegt Ben Mhenni. “Er wordt veel gepraat over het aanscherpen van beveiliging. Maar dat verandert niets aan het proces van radicalisering. Daarvoor moet je iets doen aan educatie en het gevoel van marginalisering. Dit boekproject is mijn manier om tegen radicalisering te vechten en nieuw perspectief te brengen.”

Soms komt de vraag heel helder, zoals bij de studenten die haar vroegen om specifieke boeken zodat ze hun studie kunnen voortzetten in de gevangenis. En soms brengt ze simpelweg wat vermaak, zoals voor de groep vrouwen die haar om werk vroegen van Nizar Qabbani. “Liefdesgedichten”, lacht Ben Mhenni – ook dat is hoop, tenslotte.

“De Tunesische werkelijkheid is dat de werkloosheid en het politiegeweld zijn toegenomen. Corruptie is gedemocratiseerd – na de val van de dictatuur is niemand meer bang gestraft te worden. De nieuwe vrijheid wordt verkeerd uitgelegd.” Ze wijst op de man die gedurende het hele gesprek zwijgzaam naast haar aan tafel zit: sinds de moord op twee linkse politici heeft ze 24 uur per dag beveiliging. De moorden zouden uit salafistische hoek komen, en Ben Mhenni’s naam zou op een dodenlijst staan. “Onder Ben Ali werd ik voortdurend gevolgd, gecensureerd, soms geïntimideerd”, verzucht ze. “Maar ik heb het gevoel dat ik na de revolutie mijn vrijheid verder ben verloren.”