Gebarentaaldeskundige Kidane Admasu lijkt wel een Hollywoodster: de kamer zit vol journalisten én er is een doventolk. Het is zijn laatste dag aan de Universiteit Leiden, na twee weken zij aan zij gewerkt te hebben met onderzoeker Victoria Nyst aan het eerste woordenboek voor doventaal in Zuid-Sudan. Voor gebarentalen geldt volgens hen hetzelfde als voor gesproken talen: daar ben je trots op, je ontleent er je identiteit aan, maakt er het makkelijkst grapjes in en het geeft je een gevoel van ‘thuis’. Niet vreemd dus dat één standaard gebarentaal ontwikkelen voor een land als Zuid-Sudan met alle verschillende etnische achtergronden op z’n zachtst gezegd nogal gevoelig ligt. Elke keuze voor een gebaar lijkt politiek.
Nyst en Admasu gebruiken gebarentaal.
Mes en vork
Eind vorig jaar kwamen doven uit verschillende delen van Zuid-Sudan bij elkaar in de hoofdstad Juba. Sommigen zelfs rechtstreeks uit een buurland of vluchtelingenkamp. Ethiopiër Admasu leidde de bijeenkomst. “Ik maakte foto’s en video’s, en leerde anderen hoe ze het beste beelden kunnen maken van gebaren. Want het is wel fijn als dit overal op dezelfde manier gebeurt, zodat we makkelijk kunnen uitwisselen.” Ze deelden hun gebaren voor dagelijkse woorden, zoals voor mes en vork, voor brood, voor drinken. Gekeken werd welke gebaren het meeste voorkomen, en daar werd een keuze uit gemaakt. Het is handig als gebaren aansluiten bij doventaal in naburige landen, zodat er een regionale lingua franca ontstaat tussen doven. En ook is het handig als gebaren logisch voelen voor niet-doven, zodat ook horende familieleden of leraren met dove kinderen kunnen communiceren.
Doven in Zuid-Sudan willen niks te maken hebben met gebaren uit Sudan
Zeeuws meisje
Geen makkelijke klus, gebaart Admasu. Ook niet als buitenstaander. Breekpunt was dat doven in Zuid-Sudan niets te maken willen hebben met de gebaren van doven uit Sudan, het noordelijke gedeelte van wat tot 2011 één land was. En welk gebaar moest er nu komen voor het nieuwe land Zuid-Sudan zelf? Achter elke keuze lijkt een (politieke) voorkeur voor een bepaalde etnische groep te zitten. Een voorbeeld van dicht bij huis: het gebaar voor ‘Nederland’ maak je door met twee handen ter hoogte van je oorlellen de vorm van de kap van het Zeeuws meisje uit te beelden. Leuk misschien voor de Zeeuwen, minder voor de Friezen. Het uiteindelijke gebaar voor Zuid-Sudan is nu een directe verwijzing naar de klederdracht van de Dinka, één van de stammen in Zuid-Sudan. Maar hier ging urenlange discussie aan vooraf.
Heilig water
Admasu zelf werd doof na een zeer ongelukkige val op zijn hoofd toen hij tien was. “Een ziekenhuis was er niet in mijn dorp en m’n ouders besteedden er nou ook weer niet zoveel aandacht aan. Ik werd steeds dover, tot ik uiteindelijk niets meer hoorde. Toen werd ik overal naartoe gesleurd. Er werd heilig water in m’n oor gedruppeld en andere traditonele genezers deden ook flink hun best.”
Ik dacht dat ik de enige dove in de hele wereld was
Niets hielp. “Het gaf wel problemen. Docenten wisten niet wat ze met me moesten, maar door liplezen heb ik toch m’n school af kunnen maken en ben ik gaan studeren in de hoofdstad. Daar ontmoette ik andere doven. Een openbaring, want tot die tijd dacht ik dat ik de enige dove in de hele wereld was. Ik zag dat zij écht met elkaar communiceerden door gebarentaal en dat ben ik toen ook gaan leren.”
Nu doet Admasu onderzoek naar gebarentaal en geeft hij les aan andere doven. Hoeveel doven er in Zuid-Sudan of andere Afrikaanse landen zijn, is niet bekend. Wel zijn er meer doven dan in Nederland. Nyst wijst op de zogenaamde ‘meningitus belt’: een strook van West-Afrika tot Somalië waar regelmatige uitbraken van hersenvliesontsteking en andere infecties tot doofheid leiden.
In Uganda en Ethiopië zijn al gebarenwoordenboeken. Nu Zuid-Sudan nog.
Hilarische situaties
Vandaag vliegt Admasu terug naar Addis Abeba. Verdere samenwerking met Nyst gaat via Skype en Teamviewer. Ook zal hij teruggaan naar Juba om te vragen hoe de gebruikers het gebarenwoordenboek ervaren. Hopelijk komt er snel geld om een videowoordenboek en een app te ontwikkelen. Want van bewegend beeld gebaren leren gaat veel makkelijker dan vanaf papier. En dan nog kunnen de verschillen in gebarentalen hilarische situaties opleveren. Admasu schatert: “Hetzelfde gebaar betekent in het ene land ‘snel’ en in het andere land ‘neuken’.”
Het doventaalwoordenboek is een initiatief van Light for the World, een organisatie voor gehandicapten met ruim dertig projecten in Afrika en Azië.
