Volgens Unido, de VN organisatie voor industriële ontwikkeling, wekt Afrika slechts 3,1 procent van de wereldwijde elektriciteit op, waartoe hooguit een kwart van de bevolking toegang heeft. Waterkracht voorziet nu in 18,8 procent van de Afrikaanse elektriciteit, en een groot potentieel blijft nog onbenut. Oxfam, WaterAid en het WWF berekenden in een rapport in 2006 dat 290 gigawatt aan Afrikaanse waterkracht mogelijk is. Volgens consultantsbureau Frost & Sullivan kan Oost-Afrika in 2020 bijna tachtig procent van de energie uit waterkracht halen.
De dammen en stuwmeren kunnen de bevolking economische en sociale voordelen bieden, zoals irrigatie, toerisme en nieuwe mogelijkheden voor visserij. Anderzijds moesten tot op heden volgens het rapport van de ngo’s ongeveer 400,000 Afrikanen zonder compensatie verhuizen vanwege de bouw van waterkrachtdammen. In de Ghanese Volta rivier, waar de Akosombo dam 1020 megawatt aan elektriciteit opwekt, ontstonden stroomafwaarts vistekorten. Overigens onderzoekt het Nederlandse bedrijf Haskoning de veiligheid van deze dam.
Stroom voor Freetown
De eerste waterkrachtdam in Sierra Leone opende in november vorig jaar, met steun van de Wereldbank. De Bumbuna dam moet de elektriciteit in Freetown weer aanzwengelen. Het bouwwerk produceert 50 megawatt elektriciteit voor de hoofdstad. Door de jarenlange burgeroorlog is het elektriciteitsnet van Sierra Leone zwaar beschadigd. Daardoor kan slechts de helft van de opgewekte stroom worden afgenomen.
Grand Inga
Afrika’s grootste waterkrachtproject verrijst in de Democratische Republiek Congo: het Grand Inga Project. Dit moet heel Afrika van elektriciteit voorzien. De uitbreiding van bestaande dammen bestaat uit 52 turbines in de Inga rivier, die ieder 750 megawatt elektriciteit moeten opwekken. De oplevering is gepland in 2014, maar of dat gehaald wordt is onduidelijk.
Hoe riskant is dit project? Marcel Rutten, hoofd economie, milieu en exploitatie van het Leidse African Studies Centre zegt hierover: “Steeds meer dammenbouwers en publieke financiers erkennen dat grote dammen schadelijk voor het miieu, en economisch niet altijd rendabel zijn. Bij een te lage waterstand kan de hydro-elektriciteit niet maximaal geproduceerd worden.” Door een gebrek een watertoevoer vallen ondiepe gebieden benedenstrooms soms droog. Vooral in droge gebieden in bijvoorbeeld Oost-Afrika. “Dat zorgt voor het droogvallen van meren of het niet langer bevloeien van graasgebieden in de uitlopers van rivieren,” weet hij. Ook schaadt de gereguleerde rivierstroom vaak de seizoensmatige bevloeiing van de akkers langs de rivier die gebruikt worden door lokale boeren.
Wel de lasten, niet de lusten
Volgens Rutten ondervinden vooral de plattelandsgebieden de nadelige gevolgen. “De steden hebben profijt van de waterkracht projecten, maar de schadelijke gevolgen komen vooral bij armere rurale groepen terecht. Beloftes om het platteland op het elektriciteitsnet aan te sluiten worden vaak niet bewaarheid.”
Toch kan volgens Rutten een project als de Inga dam wanneer die helemaal klaar is, geheel Afrika van energie voorzien. Geluiden dat er ook aan Zuid- Europa geleverd wordt verstommen, mede door de snel toenemende vraag in landen als Zuid-Afrika en Egypte. “De Congo rivier is wel anders dan veel andere rivieren. Die hebben het sowieso al zwaarder als gevolg van ontbossing bij de bron door commerciële export, teelt van rozen en boontjes, en bevolkingsdruk.”, stelt Rutten tenslotte.
| Ongelijke verdeling Elektriciteit in Afrika is ongelijk verdeeld. Terwijl volgens Unido in Zuid-Afrika ongeveer 70 procent van de bevolking er toegang toe heeft, is dat in Ethiopië slechts drie procent. Zuid-Afrika gebruikt bijna de helft van alle in Afrika opgewekte energie, Noord-Afrika 35 procent. Bekende bestaande waterkrachtprojecten zijn de Kafue Gorge Lower dam (900 MW) in Zambia, het Cabora Bassa reservoir in Mozambique, Maguga in Swaziland, Bui in Ghana en Bujagali (250 MW) in Oeganda. |
Foto boven: de Inga dammen in Congo. (cc) AlainDG
