Achtergrond

Stop het bloedvergieten in Zuid-Sudan, Angelina!

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Van Lotte van Elp

Angelina,
Misschien schrijf ik te laat. En is er al geen weg meer terug na een half jaar moorden en gekte in Zuid-Sudan. Ik lees analyses over hoe de burgeroorlog nog lang niet voorbij is. Over je vaderland dat op de rand van een rampzalige hongersnood staat, en ondanks een staakt-het-vuren alleen maar verder wegzakt in misère. Toch heb ik mijn hoop op je gevestigd om het tij te keren. Ik zal je uitleggen waarom dat zo is.
Ik weet nog precies waar ik voor het eerst over je hoorde. Je naam viel in de fonkelnieuwe studio van Bentiu FM – waar het mengpaneel nog in strak in plastic zit, omdat niemand weet hoe het werkt. Ansjelina, zeiden de radiojournalisten daar met een scherpe S. Je bent iemand die geen achternaam nodig heeft. Zoveel was gelijk duidelijk.
Je lijkt op de meeste powervrouwen van Zuid-Sudan, en dus valt er niet met je te sollen. Je bent een rouwdouwer. Door schade en schande wijs geworden in de vorige burgeroorlog om daarna je weg naar de corrupte top te knokken. Je schopte het zelfs tot minister van Energie en Mijnbouw. Die tijd is voorbij, Angelina, en toch zou jij nu zomaar de machtigste vrouw van Zuid-Sudan kunnen zijn. 

Angelina Teny is de eerste vrouw van Riek Machar. Ze komen allebei uit Unity State en horen bij dezelfde stam: de Nuer. Haar vader, Thomas Kuma, was een vooraanstaand en politiek betrokken Neur. Riek en Angelina trouwden in 1981 en vertrokken gelijk daarna naar Engeland om daar te studeren. Riek keerde, volgens planning, na drie jaren weer terug naar Sudan en werd daar berucht rebellenleider in de burgeroorlog die toen gaande was. Angelina zou 20 eenzame jaren in Bradford wonen om hun vier kinderen op te voeden. 
Angelina werd zwaar in verlegenheid gebracht toen Riek in 1991 met Emma McCune trouwde, een jonge Britse ontwikkelingswerkster. Over die controversiële romance werd de internationale bestseller ‘Emma’s War’ geschreven.
Het huwelijk haalde toen de kranten in Engeland met koppen als “Love Blooms Among the Bullets in Sudan”. Emma verongelukte in 1993 in Nairobi terwijl ze zwanger was van Riek. Angelina was woedend over het huwelijk en wilde van Riek scheiden. Polygamie is gebruikelijk in de Nuer-stam, maar dan is wel instemming nodig van de eerste vrouw.  Angelina wist van niks . 
Het huwelijk hield stand en een paar jaar na haar terugkomst in Zuid-Sudan werd Angelina minister van Energie en Mijnbouw van 2005 – 2010. In 2010 zat ze in de running om gouverneur van Unity State te worden, dat lukte niet. Toen de burgeroorlog uitbrak in december 2013 vluchtte ze met haar man mee de bush in.
 

Teken van leven
Ik moest veel aan je denken tijdens de eerste bange dagen van de burgeroorlog in december vorig jaar. Riek Machar, jouw man en tot juli nog vicepresident van Zuid-Sudan, werd beschuldigd van het plegen van een staatsgreep. Hoogverraad. Jullie woonhuis in Juba lag onder vuur en de hoofdstad verviel in chaos. Was je vermoord? Of gearresteerd? Niemand wist de nacht van 15 december nog wat Zuid-Sudan te wachten stond, Angelina. Maar van zoveel bloedvergieten en een miljoen vluchtelingen was toen ook onmogelijk een voorstelling te maken.
Jullie ontsnapten die nacht ternauwernood aan het geweld in Juba. Vanuit een geheime locatie in de buurt van Akobo – diep in the bush – verklaarde Riek zijn rebellie. Na keurige speeches over tribale verzoening en democratie in rol als vicepresident, riep hij op tot geweld. Hij zag geen andere uitweg meer, zei hij, nu hij was aangevallen in zijn eigen huis. Zo eindigde een ongemakkelijk huwelijk met president Salva Kiir in een vechtscheiding. Dat met jou, Angelina, bleef overeind.
Er doken plotseling foto’s op van je prille verblijf met Riek en zijn kameraden in the bush. Ik heb ze heel aandachtig bekeken. Als zoekplaatjes met hints over wat je van plan bent, wat er allemaal door je heen gaat.
Er is een foto waar je met een theepot door het kamp banjert. Op een andere zit je met bedenkelijke blik achter een laptop. Wat bekeek je daar, Angelina? Facebook om je gedachten te verzetten? Zag je de schokkende speech van een withete Salva Kiir – ook in vol ornaat – en besefte je dat het menens was? Of liet je je kinderen weten dat jullie nog in leven waren?


 

Ik had een heel andere voorstelling gemaakt van jullie schuilplaats. Ik dacht dat die de crisissituatie van Zuid-Soedan zou weerspiegelen. Soldaten die zonder bevelen elkaar in de weg lopen. Jij radeloos met je gezicht in je handen omdat je geen idee hebt hoe de nacht door te komen. Riek die met satelliettelefoon ijsbeert en een peptalk voor duizenden jonge Nuer mannen, het beruchte White Army, voorbereidt.
In plaats daarvan hebben de foto’s iets gemoedelijks, zoals een kampeervakantie. Ik zie koepeltentjes en uitklapstoelen. Rugzakken onder de boom, een waslijn met handdoeken. Riek lacht op iedere foto zijn tanden bloot (“Dat doet hij altijd en daarom vertrouw ik hem voor geen cent”, zei een Zuid-Sudanese vriend toen dit conflict nog niet was uitgebroken). Zo op het eerste gezicht wijst niets erop dat jullie levens op zijn kop staan en het middelpunt van een burgeroorlog vormen. Alleen de Kalasjnikovs onder de boom en je uniform verraden een noodtoestand.

Unity State
Ik weet niet of je nog steeds toegang tot die laptop hebt, Angelina. Heb je gehoord dat John Kerry vreest voor een genocide in Zuid-Sudan? Het meest overtuigende bewijs voor zijn gelijk komt uit Bentiu. De door jou zo geliefde hoofdstad van de provincie Unity State.
In het olierijke Bentiu vonden op 15 en 16 april gruwelijke massamoorden plaats. Nuer-rebellen executeerden daar honderden mensen. De studio van Bentiu FM werd overgenomen door een rebellenleider die paranoïde Nuer-jongeren opjutte. Bergen lijken werden daarna in shovels getild, verminkte lijken in het ziekenhuis en in de moskee van Bentiu gevonden. Gedreven door etnische haat, wraak of hebzucht. Naar persoonlijke motivatie en wie controle over die jongens heeft blijft het gissen. Zeker is wel dat die rebellen zeggen loyaal te zijn aan jouw man. 

Vrouwen zouden vaandeldraagsters voor wereldvrede zijn

Het lot van Unity State moet je aan het hart gaan. Het is waar je roots liggen, Angelina, waar je vader je ooit wegwijs maakte in de Nuer-politiek. Waar de straatarme bevolking verzuipt in de olie als grijpgrage politici ze kopje onder duwen voor hun eigen gewin. Je waagde zelf ook een gok in 2010 toen je probeerde gouverneur van de provincie te worden. “Het is ongelofelijk dat de mensen van Unity State niet profiteren van zoveel rijkdom om hun heen”, zei je tijdens je campagne. Je bleek een verbitterde verliezer.

Vastgeroest
Denk je dat mensen van gedaante veranderen en plotsklaps nieuwe inzichten krijgen als crisis toeslaat, Angelina? Of houden ze halsstarrig vast aan oude, vastgeroeste overtuigingen? Ik heb naar je foto’s gestaard en ze steeds weer opnieuw bekeken om te ontdekken hoe jij deze rampspoed doorstaat.
Voor de plegers van etnisch geweld in Zuid-Sudan geldt in ieder geval vaak het laatste. Logische argumenten over waarom niemand beter wordt van oorlog mogen niet baten. Door een eeuwenoude overtuiging over tribale aartsvijanden – met een rampenmix van armoede en geen hoop op betere tijden – maken de Nuer in Bentiu en de Dinka in Juba zich schuldig aan manische moordpartijen.
Je vader had ook goed begrepen dat grootse overtuigingen bestand zijn tegen crisis. Hij liet Riek zweren om je trouw te blijven toen hij om je hand vroeg. Je vader was zuinig op je, Angelina, want polygamie is een gebruikelijke Nuer-traditie. Hij waarschuwde je nog zo: “Een man zal altijd misbruik maken van zijn cultuur”. Riek zou je uiteindelijk verschillende keren belazeren. Aan het idee dat een man meerdere vrouwen verdient viel voor hem niet te tornen.

Women for world peace
Sinds 15 december zoek ik angstvallig naar informatie die bevestigt wat ik al weet. Want sinds ik me verdiep in oorlogen en conflicten, Angelina, over wat ze drijft en kan stoppen, kan ik niet anders dan geloven in één van de grootste dogma’s die mijn werkveld rijk is. Dat is de stellige overtuiging dat vrouwen het verschil kunnen maken; vaandeldraagsters voor wereldvrede zijn.
In bijna ieder boek dat ik ooit las over vredesopbouw en conflict resolutie is een hoofdstuk aan de rol van vrouwen gewijd. Zij zouden –  en wat nu volgt is slechts een greep uit de toebedeelde kwaliteiten – een andere, duurzamere, visie op vrede hebben. Niet zo machtsziek zijn als hun echtgenoten of zonen. En hun gemeenschap, met ouderen en kinderen, beter kunnen vertegenwoordigen aan de onderhandelingstafel. 
Op basis van die overtuigingen worden miljoenenprojecten en internationale campagnes over Women Voices on the Ground in Afghanistan, Democratische Republiek Congo en ook Zuid-Sudan ontworpen, Angelina. Zelden wordt bewijslast in al die hoofdstukken en wervende teksten aangeleverd. En toch mag niemand binnen mijn tribe van ontwikkelingswerkers, journalisten en beleidsmakers aan het idee twijfelen of tornen. 

Nieuw bewijsmateriaal
Vandaar dat ik mijn hoop nu op jou vestig. Ik negeer logische argumenten die mijn overtuiging tegenspreken. Ik heb wel eens gehoord dat jij even hongerig bent naar macht als je man, alleen voor je eigen hachje rouwdouwt. Er waren beschuldigingen van corruptie aan jouw adres toen je minister van Energie en Mijnbouw was. Dan zijn er mensen die geloven dat je al lang iets gedaan zou hebben, mocht je dat kunnen. Spaar je tijd, hou maar op. Ik zou beter moeten weten, maar wil er toch niet aan.
Liever verzamel ik nieuw bewijsmateriaal om mijn geloof kracht bij te zetten. Zo staat die theepot, als je nog een keer goed kijkt, symbool van de zorgzame en empathische vrouw. Onvermoeibaar ben je in touw om lijden om je heen te verzachten. Die bedenkelijke blik kan alleen maar komen doordat je de horrorbeelden van Bentiu niet van je netvlies krijgt.

Er is een laatste foto waar je omhoog kijkt. Je recht je je rug. Op een onbewaakt moment zit je even stil. In het hol van de leeuw wacht je op een teken dat zegt dat het goed gaat komen. Je wilt je vader en de mensen van Unity State zo graag trots maken. Dan hoor je Riek lachen. Met je beste pokerface lach je vriendelijk met hem mee. Even nog, om de lieve vrede in jullie tent te bewaren. Even nog, tot je plan om Riek tot bedaren te brengen en het bloedvergieten te stoppen gaat werken. Je zal iedereen verrassen. Zoals alleen sterke vrouwen dat kunnen.

Ik blijf in je geloven, Angelina, want dat is wat ik ooit heb geleerd. Ten tijde van crisis blijken we allemaal even koppig.

Foto's: REUTERS/Goran Tomasevic

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons