De genocide in Rwanda, die begon op 7 april 1994 en half juli eindigde, was één van de grote drama’s van de twintigste eeuw. Wanneer je vandaag de dag in Rwanda loopt, zijn de littekens vaak nog te zien bij overlevenden. Hoe gaat een land verder na zo’n traumatische periode? “In ieder geval niet door iedere vorm van oppositie met de grond gelijk te maken en de bevolking een eenzijdige herinnering aan het verleden op te dringen”, aldus Lin Muyizere.
Lin Muyizere is de echtgenoot van de bekende Rwandese oppositieleidster Victoire Ingabire . Zij verhuisde net voor de genocide plaatsvond naar Nederland. Ze vertrok voor de verkiezingen van 2010 naar Rwanda om een tegengeluid te laten horen in het “democratische” Rwanda. Ze besloot zich kandidaat te stellen als partijleidster van de oppositiepartij. De huidige regering wordt gevormd door de RPF. De RPF is van oorsprong een rebellengroep van naar Uganda gevluchte Tutsi’s die de macht grepen na de genocide en sindsdien de macht hebben behouden. Victoire werd binnen een aantal weken na aankomst in Rwanda veroordeeld tot 15 jaar gevangenisstraf vanwege haar “genocide ideologieën”. Nu wordt ook haar man verdacht. Lin ontving een aantal weken geleden een brief waarin stond dat Nederland overweegt zijn staatsburgerschap af te nemen omdat hij ervan wordt verdacht genocidemisdaden gepleegd te hebben in 1994.
Uw vrouw verhuisde vlak voor de genocide, in maart 1994, naar Nederland. U bleef in Rwanda. Waarom?
“Mijn vrouw was in Nederland op bezoek bij een nicht toen de hel los brak. Ze kon onmogelijk terugkeren naar Rwanda. Ik was daar gebleven om te blijven werken en onze kinderen verbleven bij mijn schoonmoeder. Mijn eerste prioriteit na de gebeurtenis van de nacht van 6 april (de nacht dat het vliegtuig van de zittende president werd neergeschoten, waarop de genocide volgde, red.) was de kinderen zoeken. We zijn samen gevlucht naar Congo. De mensen om mijn vrouw heen in Nederland hebben zich ingespannen om ons uit Congo te halen. Toen stonden we opeens op Schiphol, zonder enig bezit en zelfs zonder paspoort.”
Waarom was het voor u als Hutu zo gevaarlijk in Kigali (de hoofdstad van Rwanda) tijdens de genocide tegen de Tutsi’s?
“Het beeld dat door Kagame, partijleider van de RPF en president van Rwanda, maar ook door internationale organisaties en media wordt geschetst is dat alle Hutu’s daders waren, en alle Tutsi slachtoffers. De realiteit was veel complexer. In die tijd waren verschillende politieke partijen actief, waarin jongeren een belangrijke rol speelden. De gevaarlijkste jongeren waren aangesloten bij de partij van de oude Hutu-president, de Interahamwe. Deze groep was ontzettend gevaarlijk, in eerste instantie voor de Tutsi’s, maar ook voor Hutu’s die bij oppositiepartijen aangesloten waren. Ik zat zelf bij een gematigde oppositiepartij, die een vreedzame compromis wilde tussen Hutu’s en Tutsi’s.”
Toen stonden we opeens op Schiphol, zonder enig bezit en zelfs zonder paspoort.
Victoire organiseerde de oppositie tegen het regime van de RPF. Waarom is dit zo belangrijk voor haar?
“Mijn vrouw stelde vanuit Nederland de vraag waarom de gewone bevolking, de boeren en de arme mensen, steeds weer slachtoffer moeten zijn van de machtsstrijd. Victoire gelooft dat je alleen in vrijheid kunt leven in Rwanda wanneer er een echt democratisch systeem is. Er is nu geen vrijheid in Rwanda, je mag niet zomaar zeggen wat je denkt. Zo heeft Victoire publiekelijk gezegd: “Wij moeten onszelf en elkaar accepteren zoals we zijn. We moeten niet zeggen dat Hutu’s en Tutsi’s niet bestaan, maar we moeten elkaar respecteren”. Voor Kagame staat het benoemen van deze twee groepen gelijk aan genocide-ideologie, in zijn idee is iedereen Rwandees. Iedereen die hier iets tegen in heeft durven te brengen, heeft Rwanda moeten verlaten, is in de gevangenis gezet, gevlucht of zelfs vermoord.” Kagame presenteert “we zijn allemaal Rwandees” als een verzoeningsstrategie, maar in feite is het een strategie om de macht te behouden en te verbergen dat de Tutsi’s het land domineren. Als het namelijk gaat om hoge functies, of om een plaats op de universiteit, dan maakt het namelijk wel opeens heel veel uit of je Hutu of Tutsi bent.”
Hoe reageert Kagame op de kandidaatstelling van uw vrouw?
“Kagame’s belangrijkste kritiekpunt tegenover Victoire was dat wie goed wil doen voor Rwanda, politiek moet bedrijven in Rwanda zelf. Daarom is mijn vrouw in 2010 naar Rwanda gegaan om campagne te voeren. Ze dacht dat wanneer zij met vreedzame bedoelingen zou komen Kagame dit toe zou staan. Daarin vergiste ze zich.
De populariteit van haar partij en haar naam groeit binnen Rwanda. Kagame zag haar daarom als een serieus tegenstandster. Daarnaast noemt hij haar een product van de Nederlanders. Dat is genoeg reden om haar in de gevangenis te zetten. Dat zij nu nog leeft heeft ze enkel te danken aan het feit dat mensen in een hoge positie, zoals de Nederlandse ambassadeur in Rwanda, aandacht blijven schenken aan haar situatie. Kagame weet dat er op hem gelet wordt.”
En nu kreeg u een aantal weken geleden een brief thuis dat uw Nederlands staatsburgerschap dreigt te worden afgenomen omdat anonieme getuigen u beschuldigen van medeplichtigheid aan de genocide van 1994.
“Die brief kwam heel plotseling. Ze zegt dat ik opdracht zou hebben gekregen van de prefect (een soort burgemeester, red.) tot genocide en volgens een anonieme getuige ben gezien met een wapen. Terwijl ik nooit bij die gemeente werkte, maar voor het ministerie van Landbouw! Ik ken deze prefect niet, en hij mij niet. In eerste instantie dacht ik dat deze aanklacht uit Rwanda was gekomen, zoals Rwanda wel vaker politieke tegenstanders heeft aangeklaagd als genocidemisdadigers. Maar nu zegt Rwanda niet verantwoordelijk te zijn voor de aanklacht. Het zou dus ook kunnen dat de aanklacht uit Nederland is gekomen. Natuurlijk ben ik bang voor uitlevering, omdat ik weet dat mij geen eerlijk proces te wachten staat in Rwanda. Je bent al genocidaire als je in een groep hebt verkeerd waarin iemand genocide heeft gepleegd. Ze willen niemand in leven houden die iets heeft gezien wat hun versie van het verleden tegenspreekt. Ze willen de geschiedenis herschrijven en alles niet in hun verhaal past moet uitgeroeid worden.”
Het zou ook kunnen dat de aanklacht uit Nederland is gekomen.
Hoe is de verstandhouding tussen Hutu’s en Tutsi’s in het huidige Rwanda?
“Tutsi’s gaan om met Tutsi’s, en Hutu’s blijven bij Hutu’s. In het huidige Rwanda praten ze niet met elkaar. Op het platteland wordt wel geprobeerd om samen te leven, maar tot op lokaal niveau controleert iemand van de RPF of de Tutsi’s de Hutu’s wel domineren. Hutu’s willen dat natuurlijk niet maar zijn doodsbang en moeten leven met deze frustraties. Dat is ontzettend gevaarlijk. Zolang we niet accepteren dat zowel Hutu’s als Tutsi’s in Rwanda thuishoren, acht ik de kans groot dat de situatie op een gegeven moment weer uit de hand loopt.”
