Achtergrond

Op een bootje voor een broodje

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Afgelopen week kwamen meer dan duizend migranten om het leven bij hun poging de Middellandse Zee over te steken. Het vluchtelingenprobleem staat ineens weer op de Europese agenda. Terugkerend punt in het debat: de ‘aanzuigende werking’ van eventuele verzachtende (opvang)maatregelen. Alsof ook maar íemand op zo’n bootje stapt in de hoop op een broodje van Rutte.

“Zo zaten we. De knieën opgetrokken. Geen ruimte om even je benen te strekken, of zelfs maar je tenen te bewegen als je kramp kreeg. 73 mensen, onder wie 7 vrouwen, 2 kinderen. 19 uur lang.”

Het is het verhaal van de oversteek van de 17-jarige Emmanuel in september 2014. We (collega Eva Schram en ik) ontmoetten hem in oktober, in een opvangcentrum voor minderjarige asielzoekers in Augusta, Sicilië. Drie weken nadat de kustwacht hem en de andere opvarenden uit het zinkende rubberbootje geplukt hadden. We waren daar om een reportage te maken over Eritrese vluchtelingen die naar Europa trokken, maar raakten bij toeval aan de praat met deze Ghanese jongen.

“Ik weet niet uit welke landen de andere opvarenden kwamen. We zaten uren naast elkaar, maar niemand zei iets.” Tot de boot begon te zinken. “Het water was al tot mijn scheenbeen”, vertelt Emmanuel. “Ik begon te bidden. Onyeame, onyeame (Twi voor God, ST.) Iedereen riep in zijn eigen taal zijn God aan. Toen zagen we een licht in de verte. Met telefoons zwaaiden we naar de boot. Nu ben ik hier.”

Opvang voor minderjarige vluchtelingen in Augusta, Sicilië

 

“Dode vluchtelingen? Mooi zo.”
Vorige week dinsdag verdronken vierhonderd migranten die op weg waren naar het Italiaanse eilandje Lampedusa. Zondag sloeg voor de Libische kust opnieuw een boot met migranten om – meer dan zevenhonderd opvarenden verdronken.

Vanochtend verscheen op de website van RTL een blog van nieuwslezer Roelof Hemmen over de reacties op de ramp. Want een ramp, zo mag je het wel noemen. Dubbel zoveel doden als bij vliegtuigramp MH17. Toch zijn er RTL-reaguurders die zich vrolijk maken over de doden. Hemmen haalt er enkele aan. Bijvoorbeeld: ‘Dat scheelt weer 700 uitkeringen, maal 50 jaar. Kassa.’

Ook op onze eigen site lazen we dergelijke reacties, bijvoorbeeld onder de blog van Stichting Vluchteling-directeur Tineke Ceelen. Zij wond zich op over het optreden van oorlogsverslaggever Arnold Karskens, die aan tafel bij Pauw uitsprak dat we bootvluchtelingen niet moeten redden. Zo schrijft ene Vanhetgoor aan Ceelen: ‘Leer de realiteit te zien! Die zogenaamde hulporganisaties zijn de reden waarom er duizenden de dood vinden op reis naar Europa, omdat zij níet business class kunnen vliegen en jij wel!’

Gelukszoeker uit Ghana
Terug naar Emmanuel uit Ghana. Hij is geboren en opgegroeid in Sunyani, een kleine stad van waaruit cacao en kolanoten worden verhandeld. Geen oorlogsgebied. Geen extreme armoede. Er zijn zelfs banken en hogescholen. Emmanuel hoefde niet te vluchten. Hij verliet zijn geboortedorp omdat hij een beter leven wenste voor zichzelf en zijn familie. Een echte ‘gelukszoeker’, dus.

Toen Emmanuel klein was zorgde zijn vader voor het gezin. Alle drie de kinderen gingen naar school. Maar vader ging dood. Emmanuel’s moeder Deborah nam de verantwoordelijkheid over. Ze verbouwde maïs en cassave op het land. Maakte lunch voor de arbeiders om zo nog wat extra te verdienen. Toen Emmanuel 14 jaar was werd Deborah ziek. Ze is niet meer in staat om met haar kapmes de velden in te trekken. Nu is het de verantwoordelijkheid van Emmanuel om geld te verdienen om zijn broertje en zusje naar school te sturen, en om medicijnen voor zijn moeder te kopen.

Emmanuel trok van Sunyani naar Kumasi, Ghana’s tweede stad, waar meer werk te vinden was. Hij verdiende er niet genoeg om én voor zijn moeder én voor zijn broertje en zusje te zorgen. Dus trok hij verder. Eerst naar Nigeria – maar daar redde hij het als ongeschoolde buitenlander niet tussen alle ongeschoolde Nigerianen die om de baantjes knokten. Het noordelijker gelegen Tsjaad is onveilig, net als Mali. Zo belandde Emmanuel in Libië, waar hij een jaar lang in een apotheek werkte. Het was zwaar, hij verdiende weinig, maar het was voldoende.

Sluipschutters in Libië
Emmanuel was niet van plan om naar Europa te reizen. Hij wilde in Libië blijven werken totdat zijn broertje en zusje hun school hadden afgerond, en dan terugkeren naar Ghana. “Plots braken gevechten uit. De apotheek ging dicht. Rondom onze verblijfplaats werd geschoten. We werden meegenomen naar een andere locatie. Ik moest mijn geld afgeven. ’s Nachts werden we naar het strand gebracht en moesten we met z’n allen het bootje in. Ik wist niet eens dat we naar Europa zouden vertrekken.”

In eerste instantie twijfelde ik aan het verhaal van Emmanuel. Ik dacht dat hij een praatje ophing om zijn kans op een verblijfsvergunning te vergroten. Maar toen vroeg Emmanuel me om zijn moeder Deborah te bellen – Emmanuel had namelijk geen telefoon, en dus had hij haar sinds zijn vertrek uit Libië niet kunnen bereiken. Ik belde Deborah een week later, vanuit Nederland. Ze begon te huilen toen ik de naam van haar zoon hoorde. “Pang, pang”, riep ze door de telefoon. “Shooting. Libya.” – Haar laatste gesprek met Emmanuel was verstoord door geweld. Ze dacht dat hij was omgekomen. Ze had geen idee dat hij naar Europa was gereisd. Ze wist ook niet of ze nou blij moest zijn dat hij nu in een opvang op Sicilië verbleef. “Hoe moet hij dan werken? Kan hij dan ooit weer op bezoek komen in Ghana?”

Het geweld in Libië werd gisteren confronterend in beeld gebracht in Nieuwsuur. In Benghazi vechten regeringssoldaten tegen aanhangers van IS. De straten zitten vol sluipschutters van IS. Achter elke deur hangen geïmproviseerde explosieven, vertelt een geïnterviewde. IS verspreidde dit weekend ook zelf videobeelden vanuit Libië. Te zien is hoe ongeveer dertig Ethiopisch christenen worden vermoord.

Dit zijn de omstandigheden waaronder honderdduizenden vluchtelingen en ‘gelukszoekers’ in Libië de oversteek naar Europa wagen.

‘Aanzuigende werking’
Op dit moment discussiëren Europese ministers van Buitenlandse Zaken over extra maatregelen om het vluchtelingenprobleem aan te pakken. Een optie: extra boten voor de kust van Libië om mensensmokkelaars tegen te houden. Dat idee kent veel tegenstanders. De boten zijn verplicht om drenkelingen te redden. Dat zou dan een ‘aanzuigende’ werking hebben en meer migranten ertoe aanzetten om de boot naar Europa te pakken.

Zie ook de documentaire die Vice maakte over bootvluchtelingen in Libië.

Vice docu over bootvluchtelingen Libië

Ondertussen voeren we in Nederland onze eigen discussie over bed, bad en brood voor uitgeprocedeerde asielzoekers. Regeringspartij VVD vreest dat deze ‘voorziening’ een ‘aanzuigende werking’ zal hebben.

Er zijn honderden redenen waarom mensen de oversteek van Libië naar Europa maken. Van burgeroorlogen tot angst voor IS, en ja, ook armoede maakt dat mensen wegtrekken uit hun eigen land. Het vluchtelingenprobleem draait niet om pull, maar om push-factoren. Migranten komen niet naar Europa omdat er net iets meer reddingsboten worden ingezet. Sinds de Italiaanse reddingsoperatie Mare Nostrum is beëindigd steeg het aantal bootvluchtelingen met 60 procent, aldus Amnesty International.

Toen Emmanuel in Libië op een bootje stapte, dacht hij geen seconde aan een eventueel broodje van Rutte.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons