Al eerder schreef OneWorld over de problemen die onopgeleide vrijwilligers kunnen veroorzaken bij schattige weeskindjes. Zo is hechtingsproblematiek een van de veelgehoorde bezwaren als het gaat om westerlingen die een paar weken of maanden komen helpen in een weeshuis. Toch wil het bij veel mensen nog steeds niet doordringen dat vrijwilligerswerk misschien weinig goeds oplevert.
Richtlijnen
Unicef laat het er niet bij zitten, zij willen mensen bewust blijven maken van de negatieve aspecten van het werken met weeskinderen. Zo maken ze deel uit van het Nederlandse Better Care Network en ondersteunen ze het internationale netwerk Friends International. “Wij proberen alle partijen in te lichten over de situatie in veel weeshuizen in ontwikkelingslanden”, vertelt Jolijn van Haaren, senior programmamedewerker bij Unicef. “Zo zijn we in gesprek met het ministerie van Buitenlandse Zaken en met verschillende organisaties die jongeren als vrijwilligers uitzenden. Ook proberen we de jongeren er zelf attent op te maken. We willen alle doelgroepen op de hoogte brengen van de richtlijnen die wij hanteren, zoals de VN-richtlijnen voor Alternatieve Zorg. Hierin staat: kinderen horen in gezinnen op te groeien en pas in de laatste plaats in een tehuis.”
Weeshuizen schieten als paddenstoelen uit de grond
Volgens Unicef schieten de weeshuizen als paddenstoelen uit de grond, terwijl het aantal weeskinderen helemaal niet toeneemt. “Wij horen bijvoorbeeld van collega’s in Ghana dat 90 procent van de kinderen in weeshuizen geen wees is. Cijfers bevestigen dit. Zo heeft in Nepal drie van de vier wezen nog een levende ouder (pdf). In Cambodja ook, blijkt uit onderzoek van het ministerie van Sociale Zaken daar.”
“We doen hard ons best om kinderen die nog een familielid hebben met hen te herenigen. In Georgië is dat gelukt. Wij hebben het aantal weeskinderen tussen 2009 en 2013 van 4000 teruggebracht naar 250 door hen te herenigen met biologische familie of op te laten nemen in een pleeggezin. Het overige deel – 32 procent van de kinderen – heeft een plek gekregen in kleine, familieachtige groepshuizen. In de drie tehuizen die nog over zijn, waaronder een babyhuis, verblijven alleen nog kinderen met ernstige handicaps of gezondheidsproblemen. Op dit moment wonen er in Georgië nog slechts 109 kinderen in een tehuis”, zegt Van Haaren.
Kassa’s rinkelen
Voor het doen van vrijwilligerswerk worden door commerciële organisaties hoge bedragen gevraagd, vaak ligt dit tussen de 800 en 2000 euro voor een aantal weken of maanden werk. Hoeveel de organisaties precies verdienen is volgens Better Care Network moeilijk te achterhalen omdat er zo veel organisaties zijn. Ook Bart Romijn, directeur van Partos, zegt dat er steeds meer bedrijfjes ontstaan die vrijwilligers uitzenden naar het buitenland. Het Ministerie van Sociale Zaken in Cambodja heeft onderzocht (pdf) dat het aantal weeshuizen sinds 2005 met 65 procent is gestegen in hun land.
De Nederlandse Anja van der Valk besloot in 2001 vrijwilligerswerk te gaan doen in Ghana. Ze werkte toen al jaren als orthopedagoog. De reis naar Ghana werd een begin van vele bezoeken aan het West-Afrikaanse land en in 2006 besloot ze zelf een kinderhuis op te richten. Hierbij heeft ze vanaf het begin samengewerkt het de Ghaneese Social Welfare.
“Ik hoor de kritieken op weeshuizen aan en ik ben net als Unicef van mening dat kinderen zoveel mogelijk bij familie moeten blijven. Maar ik heb ook gezien dat er in Ghana veel echte wezen zijn, kinderen soms mishandeld worden of dat er kinderen zijn waarbij een alleenstaande ouder of familie niet meer voor hen kan zorgen. Wij proberen in het kinderhuis zo veel mogelijk een gezinssituatie na te bootsen. Er wonen op het moment vijftien kinderen die worden verzorgd door een (pleeg)vader en een (pleeg)moeder met ondersteuning van huishoudelijke hulp. Drie kinderen studeren en komen in de vakanties terug. De vader van het gezin werkt ook als leraar op een basisschool, hij weet hoe hij op een positieve manier met kinderen om moet gaan. De pleegouders hebben via Social Welfare ook cursussen gevolg. Ik heb eerst uitvoerig onderzoek gedaan voordat ik dit weeshuis opzette. De kinderen die bij ons komen wonen zijn dan ook zorgvuldig gescreend, vaak in samenwerking met Social Welfare. Er zijn ook in Ghana misstanden opgedoken, zoals tehuizen die alleen maar uit waren op winst of slecht met de kinderen omgaan. Een aantal hiervan is gelukkig opgedoekt door de Social Welfare organisatie van Ghana.
De vrijwilligers die in mijn weeshuis komen werken worden via de Ghanese organisatie SYTO geplaatst. SYTO werkt samen met Nederlandse organisaties. Bij SYTO kunnen wij aangeven aan welke voorwaarden vrijwilligers voor ons moeten doen. Hiernaast plaatsen wij zelf vrijwilligers. De laatste jaren zijn we hier strikter en kritischer in geworden. Zo willen we alleen nog vrijwilligers die een langere periode blijven en kijken we meer naar wat iemand te bieden heeft. Unicef stelt dat er alleen nog professionele vrijwilligers mogen werken in weeshuizen, ik begrijp waarom. Maar wat ik ook heel belangrijk vind is een liefdevolle omgang met kinderen.”
Niet alleen veel jongeren doen een dergelijk tripje na hun middelbare school. Zelfs sommige middelbare scholen bieden reizen aan waarbij ze in aanraking komen met kinderen in een derdewereldland. Uiteraard staan de kids van vijftien en zestien jaar volledig onwetend te springen om richting Afrika of Azië te gaan en een handje te helpen. Romijn: “Jongeren willen natuurlijk graag een fantastische reis maken en tegelijkertijd iets goeds doen, dat moedig ik ook aan. Maar dit gebeurt niet altijd op de goede manier en dan rijst de vraag: wie zit er op de vrijwilligers te wachten? Op veel plekken zijn ze overbodig en slecht ingepast.” En nu? “Als brancheorganisatie hebben wij geen invloed op reisbureaus die deze reizen willen aanbieden. Wel ga ik binnenkort om de tafel met een aantal van deze organisaties om met elkaar in gesprek te gaan. Omdat het onderwerp veel in de publiciteit komt, hebben een aantal clubs ons benaderd om te kijken hoe ze hun werk beter kunnen doen. Ook zijn zij blij met de gedragscode (pdf) die wij hebben opgesteld.”
De organisaties die lid zijn van de branchevereniging Partos, zoals Unicef, werken ook met vrijwilligers. Maar dat is volgens Romijn anders: “Nu met ebola zoeken organisaties artsen die tegen een heel laag salaris (rond 800 euro per maand) willen werken. Dit is semi-vrijwilligerswerk en het gaat hier om gespecialiseerde mensen. Voordat ze uitgezonden worden krijgen ze eerst een zware training. Het is dus niet zo dat we willen dat er geen vrijwilligers meer worden ingezet, maar de vrijwilligers die er zijn hebben een bepaalde expertise.”
Meer weten? De documentaire Last Minute Weeshuis vertelt het gecompliceerde verhaal van drie vrijwilligers op drie verschillende projecten met kinderen in Cuzco, Peru. Last Minute Weeshuis is een documentaire van Karin van Mullem en Arno Rozema. De premiere is inmiddels uitverkocht maar de film wordt ook vertoond op 18 en 22 november. Voor informatie www.lastminuteweeshuis.nl.
