‘Nelson Mandela icoon voor de homobeweging’

Toen Nelson Mandela in 1990 vrijgelaten werd, was Bart Luirink er als de kippen bij om vanuit Zuid-Afrika verslag te doen van de nieuwste ontwikkelingen in de strijd tegen apartheid. “Ik was nog geen dag in Johannesburg of daar werd een lesbian and gay pride optocht georganiseerd waar ik me bij aansloot. Er liepen zo’n 500 activisten waarvan sommigen een papieren zak over hun hoofd hadden getrokken om niet herkend te worden. Gaandeweg durfden ze die af te doen en sloten zich meer mensen bij hen aan.”

Zestiende Gay Pride Komend weekend vindt in Amsterdam de Gay Pride voor de zestiende keer plaats. Tijdens de botenparade op zaterdag 6 augustus vaart voor het eerst een elektrische boot mee. Dit jaar heeft een recordaantal organisaties zich aangemeld voor de botenparade waaronder ook een boot van Defensie. Bart Luirink zal zondag 7 augustus om 14.00 een lezing geven over de Zuid-Afrikaanse homobeweging in gebouw Het Schouw in Amsterdam. Canal Parade (cc)

HomohuwelijkDeze eerste gay pride in Zuid-Afrika zou de voorbode zijn van meer ontwikkelingen op het gebied van homorechten. Mede door toedoen van Nelson Mandela zou Zuid-Afrika zich in korte tijd ontwikkelen van een land waar homoseksualiteit strafbaar was tot het eerste land ter wereld dat in de grondwet gelijke rechten voor homoseksuelen expliciet noemde en het eerste Afrikaanse land dat het homohuwelijk toestond.

Dat Mandela zich ontpopte als voorvechter van gelijke rechten voor iedereen was voor Zuid-Afrikaanse homoactivisten een prettige verrassing. Luirink: “Wij dachten: Een sympathieke man, maar hij heeft 27 jaar op een eiland vastgezeten hoe zal dat gaan?” Al gauw bleek dat de jaren op Robbeneiland de opvattingen van de anti-apartheidsstrijder niet roestig hadden gemaakt. Behalve op het gebied van homorechten, zou Madiba zich ook hard maken voor vrouwenrechten en strijden tegen de stigmatisering van mensen met hiv.

Theedrinksessie
In 1995 vond er een memorabele theedrinksessie plaats tussen Mandela, homoactivist Simon Nkoli en de Britse acteur en homoactivist Ian McKellen. “Mandela toonde zich erg geïnteresseerd in het pleidooi voor gelijke rechten voor homoseksuelen maar wees erop dat er onder de verschillende groepen in de Zuid-Afrikaanse samenleving – blanken, zwarten, Hindoestanen en Joden – veel conservatisme was. Toch durfde hij het aan om de confrontatie met die conservatieve geesten aan te gaan en maakte hij zich er hard voor dat in de nieuwe Zuid-Afrikaanse grondwet die in 1996 werd aangenomen expliciet ook de gelijke rechten van homoseksuelen werden genoemd.”

Hierna volgde onder andere een wet die het homostellen toestond om kinderen te adopteren en in 2006 werd Zuid-Afrika het eerste Afrikaanse land waar stellen van gelijke sekse een boterbriefje mochten halen. “Onder Mandela en zijn medestrijders van het ANC leefde de gedachte ‘als wij voor vrijheid strijden dan moet die vrijheid ook voor iedereen gelden’. Dit heeft de homo- maar ook de vrouwenbeweging enorm geholpen”, meent Luirink.

Bart Luirink (1954) is hoofdredacteur van ZAM Africa Magazine en voorzitter van Africa in the Picture. Hij was actief bij de Anti Apartheids Beweging Nederland (AABN). In 1993 werd hij correspondent in Johannesburg voor onder meer de VPRO, NPS, NOS en Vrij Nederland. Tussen 1999 en 2005 ontwikkelde hij Behind the Mask, een website magazine over homoseksualiteit in Afrika. Momenteel werkt hij aan een boek over homoseksualiteit in Afrika. Hiervoor sprak hij met ruim veertig Afrikaanse kerkleiders, politici, rechters, wetenschappers, kunstenaars en activisten, waaronder aartsbisschop Tutu.

Verkrachting van lesbiennesDat je evengoed uit Zuid-Afrika nare berichten hoort over mannen die lesbische vrouwen verkrachten om ze van hun geaardheid te ‘genezen’ is volgens Luirink niet een teken van een terugval. “Aan de ene kant is er in de loop der jaren een steeds liberaler debat gevoerd maar die grotere zichtbaarheid van homoseksuelen leidt ook tot een verharding. Sommige groepen voelen zich bedreigd door minderheden die ineens zichtbaar worden en rechten krijgen.”

In datzelfde licht moet je volgens Luirink ook berichten uit onder meer Oeganda en Malawi zien waaruit homohaat spreekt. Zo werd in het Oegandese parlement gesproken over de doodstraf voor homo’s en publiceerde een krant onder het motto ‘pak ze’ een lijst met homoactivisten. In Malawi kreeg een homostel vorig jaar 14 jaar gevangenisstraf. Luirink: “Tien jaar terug werd in veel Afrikaanse landen homoseksualiteit ontkend. Dat stadium is Afrika voorbij, nu wordt er gedebatteerd over homoseksualiteit en zie je steeds meer homoactivisme opkomen. Die grotere zichtbaarheid leidt weliswaar tot meer kwetsbaarheid maar de grote beweging is dat er ook in Afrika meer rechten voor homo’s komen.”