Achtergrond

Mobiele telefonie in ontwikkelingslanden: mensen maken het medium

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

 De debatleiders verwelkomden het publiek met de verheugende mededeling dat 'deze bijeenkomst de enige in zijn soort is waarbij het publiek zijn telefoons mag aanlaten.' Het onderwerp gaf er alle aanleiding toe: welke rol kunnen mobiele telefoons en netwerken spelen in de ontwikkeling van armen?

Christoph Stork (ICT-onderzoekscentrum RIA, Johannesburg, Zuid-Afrika) doet onderzoek naar de rol die informatie- en communicatietechnologie (ICT) kan spelen in de ontwikkeling van mensen. Hij geeft het voorbeeld van mobiele telefoons die het mogelijk maken dat mensen beter bereikbaar zijn als ze gevraagd worden om ergens te komen werken. Deze ontwikkeling brengt ook andere, nieuwe werkgelegenheid met zich mee. Stork laat dia's zien van kraampjes langs de weg waar mensen hun mobieltje tegen betaling kunnen opladen.

 

Uit het onderzoek van Stork blijkt dat de formele sector weliswaar (veel) meer gebruik maakt van ICT-technologieën maar dat de informele sector er meer winst mee maakt. Die informele sector bestaat uit bedrijven en personen waarvan de economische activiteiten niet in de officiële cijfers voorkomen ('zwart' werken is daar een voorbeeld van) heeft veel minder te maken met 'overhead', het geld dat een bedrijfje besteedt aan de instandhouding van zichzelf. 

 

fillthegap4
Foto: CC

'Dankzij de inzet van ICT,' zo stelt Stork, 'kunnen kleine bedrijven in arme landen daadwerkelijk meer winst maken. Het gaat om relatief kleine investeringen die zorgen voor een maximale bereikbaarheid van de ondernemer.' Banken, zo blijkt, zijn nu ook sneller geneigd geld te lenen aan een beginnend ondernemer als ze weten aan wie ze geld lenen. Een mobiele telefoon verleent potentiële leners een identiteit.

Zou er dan subsidie gegeven moeten worden om nog meer mensen aan de mobiele te krijgen? Stork denkt van niet: 'In Namibië hebben telefoonbedrijven de tarieven met 40 procent verlaagd en het aantal mensen dat nu belt, is zodanig toegenomen dat de providers meer winst maken dan van tevoren.'

 

Stork doet nog onderzoek naar of mobieltjes ongelijkheid tussen mensen in de hand werken. 'Mobieltjes betekenen weliswaar vooruitgang, maar de netwerken zijn nog lang niet zo goed en uitgebreid als in Europa, dus er blijft nog een grote achterstand te overbruggen. Een lastig probleem is ook dat om te kunnen sms'en, je wel in staat moet zijn om te lezen en schrijven. Daar ontbreekt het vaak aan…'

 

Beepen

Lotte Pelckmans is onderzoeker aan het Afrika Studiecentrum in Leiden en vertelt over 'beeping' of 'flashing', een creatief fenomeen dat onder meer in Afrika gemeengoed is. Als een beller niet genoeg geld heeft of wil dat jij de kosten van het gesprek op je neemt, dan hang hij na een keer bellen weer op. Met de intentie dat jij die persoon terugbelt. Pelckmans: 'Het is een algemeen gebruik, zeker als iemand wordt gebeld die uit het Westen afkomstig is. Het wordt verwacht dat jij, omdat je een goede baan hebt, de kosten wel op je neemt.' Een mooi voorbeeld van het verdelen van de lasten.

Pelckmans is inmiddels ook bedreven in het versturen van beltegoed dat als een nieuwe 'muntsoort' is gaan fungeren. 'Ik kreeg een telefoontje van iemand die een ongeluk had gehad. Of ik hem wilde helpen. Ik verstuurde hem mijn telefoontikken. Die kon hij weer doorverkopen en op die manier er zelfs nog op verdienen.'

De onderzoekster signaleert ook een schaduwkant aan de 'mobiele revolutie': 'Als Afrikaans zakenman moet je tegenwoordig een mobieltje hebben, anders verlies je het van je concurrent die er wel eentje heeft. Dat verschil was er eerder niet. Ook mensen die toegang hebben tot breedband hebben een voordeel ten opzichte van mensen die het moeten doen met een ouderwets inbelmodem dat veel minder data kan versturen en langzamer is. Er is een zekere tweedeling ontstaan die niet makkelijk zal verdwijnen.'

 

 

fillthegap1
Foto: CC

Prijsvraag

Shafiu Shaibu is van de SEND Foundation in Ghana, die een markttoegangsprogramma heeft ontworpen, samen met anderen, onder meer het ministerie van Landbouw. Doel van het programma is om kleine boeren adequaat te informeren over de laatste prijzen van hun landbouwproducten. Het project ging niet over rozen. Twee eerdere systemen bleken te ingewikkeld en te duur en mislukten. 'We hebben ook geprobeerd een radiozender in te zetten. Ook dat was te duur, en de radiofrequentie bereikte niet de mensen die onze informatie nodig hadden.'

SEND liep ook tegen andere problemen aan. Als de prijsinformatie in een gemeenschap bekend werd, bijvoorbeeld door publicatie op hun website of via doorgestuurde sms'jes, dan kon lang niet iedereen dat lezen. Ze moesten ervoor zorgen dat er mensen de taak op zich namen om de geschreven informatie mondeling door te vertellen aan de boeren die niet konden lezen.

Conclusie van Shaibu is dat een combinatie van technieken voorlopig het beste is: 'Radio waar het kan, mobieltjes voor wie het kan betalen en geschreven en mondelinge prijzen in gemeenschappen waar mobieltjes niet breed voor handen zijn.'

Tot slot, als reactie op een vraag uit het publiek, vaste telefoonlijnen (laten) aanleggen is een enorm kostbare operatie. Mobieltjes zijn dus veel makkelijker om in gebruik te nemen. Bij vaste telefoons is het probleem ook dat kabels gestolen worden om weer te verkopen of dat na een storm de kabels gebroken zijn en het lang duurt om te repareren.

 

Digitaal vangnet

Ethan Zuckerman, verbonden aan het Berkman Center for Internet and Society van de Harvard Universiteit, is één van de oprichters van de site globalvoicesonline.org, een internationaal netwerk van bloggers. Hij stelt dat de invloed van nieuwe media op het democratische proces groot zijn. 'Kijk naar de oranjerevolutie in de Oekraïne. De demonstraties daar werden zo'n succes doordat mensen massaal werden gemobiliseerd door sms'jes.'

Als voorbeeld van een sociaal vangnet voor activisten verwijst Zuckerman naar Twitter, de 'geekiest tool' die nu beschikbaar is. Een vriend van hem in Egypte laat via dit internetprogramma de buitenwereld constant weten waar hij is. Als hij naar een politiebureau moet, laat hij weten wanneer hij naar binnen gaat en roept zijn vrienden op navraag te gaan doen als 'ie een uur later nog niet online is.

Een ander aansprekend voorbeeld van een digitaal ontwikkelingsinstrument is de dienst 'mPedigree' dat mensen in Ghana in staat stelt snel te controleren of de medicijnen die ze aanschaffen betrouwbaar zijn. In dit land – en vele andere Afrikaanse landen- een groot probleem. Met een sms kun je de registratienummers van het medicijn doorgeven en kom je te weten of het middel legitiem is. 

 

fillthegap3
Foto: CC

Een nieuwe ontwikkeling is de zogeheten 'dial up radio'; geïnteresseerden in het laatste nieuws die geen onafhankelijke radiozenders kunnen ontvangen, kunnen een sms'je sturen en worden vervolgens kosteloos teruggebeld door het radiostation, waarna automatisch een uitzending is te beluisteren.

Maar internet en mobieltjes blijken ook kwetsbaar. In Cambodja werd voorafgaand aan de verkiezingen door de regering een tweedaagse radiostilte ingevoerd door alle netwerken uit te schakelen. Ook in Birma werden internet en satellietverbindingen geblokkeerd. 'Dictatoriale overheden worden ook steeds slimmer.' Daarom zijn volgens Zuckerman zogeheten 'peer-to-peer-tools' veel handiger, ze zijn niet gecentraliseerd en daardoor beter in staat te overleven.

 

Mensen maken het verschil

Firoze Manji, directeur van Fahamu en oprichter van Pambazuka News, sites die zich met sociale rechtvaardigheid bezighouden, wil het enthousiasme over de nieuwe digitale en mobiele mogelijkheden temperen. 'Wij hadden een petitie voor gelijke rechten voor vrouwen online gezet, mensen konden ondertekenen door sms'jes sturen. Maar het resultaat was niet denderend, maar enkele honderden reageerden.'

Zijn stelling luidt dan ook: 'Mensen maken het verschil, de mobiele telefoons en internet zijn slechts een middel.' Om zijn opvatting kracht bij te zetten verwijst hij naar een recent voorbeeld uit Kenia waar de zelfuitgeroepen winnaar van de presidentsverkiezingen Kibaki iedere Keniaan een sms stuurde. 'Hoe kwam 'ie daaraan? Het zijn privégegevens van mensen die misbruikt werden door een illegaal aan de macht gekomen overheid. Ook de nieuwste technologie kan voor slechte dingen worden ingezet door mensen die kwaad willen.'

 

Fill the Gap

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons