‘Papa, ik wil naar de stad’, zegt een vastbesloten Marina Silva op 16-jarige leeftijd tegen haar vader. ‘Ik wil studeren.’ Silva woont dan haar leven lang al in Bagaço, een rubbertappersgemeenschap diep in de Amazone. Er is school noch kerk in het gehucht. Van jongs af aan loopt ze dagelijks tientallen kilometers door het regenwoud, om haar vader te helpen met het tappen van rubber.
Ze krijgt vijf keer malaria, en drie van haar tien broers en zussen sterven voor ze vijf jaar oud zijn. De plantagehouders betalen een schijntje voor de rubber en de familie leeft in grote armoede. Toch was ze gelukkig, zo vertelde Silva aan haar biograaf Marília de Camargo César.
Silva’s levensloop leest als een modern sprookje
Vooral aan haar grootmoeder bewaart Silva warme herinneringen. Met behulp van een prentenboek vertelt oma de kleine Marina over God, Jezus en de schepping. Iedere avond voor het slapengaan komt ze naast Silva’s hangmat zitten en bidt voor haar kleinkind. Als ze vertrekt uit haar dorp heeft Silva een helder doel voor ogen: non worden.
Nu is de 56-jarige Silva een kansrijke kandidaat in de presidentsverkiezingen van Brazilië, het grootste land van Zuid-Amerika. In haar persoonlijke leven heeft Silva grote tegenslagen op wonderbaarlijke wijze overwonnen. Haar levensloop van analfabeet naar invloedrijk politicus leest als een modern sprookje.
Waarom gooit Silva hoge ogen?Alles wijst erop dat de huidige president Dilma Rousseff en Marina Silva in de tweede ronde op 26 oktober tegenover elkaar staan – volgens de peilingen wordt het een bloedstollende nek-aan-nek race.
Silva voorziet in een behoefte aan verandering na twaalf jaar arbeiderspartij PT, en scoort hoog onder jongeren uit de middenklasse. Ook is ze populair onder de protestantse Brazilianen, ongeveer 22 procent van de bevolking. Ze belooft een ‘nieuwe politiek’, een frisse wind door de overheidsgebouwen in Brasilia, waar het stinkt naar corruptie en politiek gekonkel.
Ze pleit voor een liberaal maar duurzaam economisch beleid dat de gestagneerde economie nieuw leven in moet blazen. Ook wil ze een einde maken aan de verdeeldheid in Brazilië, tussen arm en rijk, tussen stad en platteland en tussen links en rechts.
Silva’s vader stemt in met haar vertrek. Met een hangmat, een stel kleren en een paar centen op zak neemt ze de bus naar Rio Branco, zeventig kilometer verderop. Ze vindt een baan als huishoudster, doet een alfabetiseringscursus en doorloopt vervolgens in sneltreinvaart de basisschool voor volwassenen. Dan gaat ze het klooster in voor de verwezenlijking van haar grote droom.
Maar het lot beslist anders. Het zijn de jaren ’70, de rubberprijs is ingestort en veehouders uit São Paulo stromen toe om ‘de Amazone te ontwikkelen’. In sneltreinvaart kappen zij het regenwoud en vermoorden honderden rubbertappers die het wagen zich te verzetten.
Silva ontdekt dat ze vanuit haar christelijk geloof sociale misstanden wil aanpakken, en politiek wil bedrijven om het leven van de armen te verbeteren. Het klooster waar ze voor non studeert, ziet weinig in haar radicale opvattingen. Dus Silva vertrekt, gooit zich vol in de strijd van de rubbertappers en wordt lid van de destijds illegale communistische partij.
In deze periode leert ze Lula da Silva kennen, de vakbondsleider die in 1980 de arbeiderspartij PT opricht. Silva treedt in 1985 toe tot de PT en wordt drie jaar later tot gemeenteraadslid gekozen. Daar legt ze de basis voor haar imago van integer politicus. Ze eist volledige transparantie over de extraatjes die de raadsleden krijgen. Het levert haar de haat van collega’s op – en applaus van de bevolking.
In oktober moet blijken of de Braziliaanse kiezers vertrouwen op deze koppige en bevlogen vrouw
Twee jaar later is ze senator van deelstaat Acre en in 1994 wordt de dan 36-jarige Silva de jongste federale senator ooit. Als Lula in 2002 tot president wordt gekozen, benoemt hij Silva tot minister van Milieu. Ze zet haar strijd voor het behoud van de Amazone en duurzame ontwikkeling om in effectief milieubeleid.
Silva botst voortdurend met andere ministers, die vinden dat haar strenge milieubeleid de economische belangen schaadt. Maar coherent en koppig als ze is, peinst ze er niet over concessies te doen. Silva verzet zich vol overgave tegen biobrandstoffen, genetisch gemodificeerde gewassen en de bouw van nog meer stuwdammen in de Amazone. In 2008 barst de bom en verlaat ze de partij.
In 2010 doet ze als kandidaat van de Groene Partij een gooi naar het presidentschap. Ze krijgt 20 procent van de stemmen maar dat is niet genoeg om van Dilma Rousseff te winnen. In 2014 wil ze het opnieuw proberen als kandidaat van de door haarzelf opgerichte partij Rede Sustentabilidade (Duurzaam Netwerk). Het lukt haar echter niet de partij op tijd geregistreerd te krijgen dus sluit ze zich aan bij de Socialistische Partij PSB.
Het feit dat Silva, die altijd prat gaat op politieke integriteit, om puur pragmatische redenen overstapt naar een andere partij, levert haar veel hoon op. Ook vanwege de warme banden die de PSB onderhoudt met de industriële landbouwmagnaten, een sector die met zijn grootschalige soja en suikerrietplantages een grote bedreiging vormt voor de Amazone. Desondanks accepteert Silva de positie als vicepresident, en voert zij aan zij campagne met presidentskandidaat Eduardo Campos.
Silva heeft haar discours over het milieu gematigd en neoliberale adviseurs in de arm genomen
Maar het lot besluit opnieuw anders. Campos komt half augustus om het leven bij een vliegtuigongeluk en Silva wordt alsnog presidentskandidaat. Silva vormt direct een reële bedreiging voor Rousseff, die tot dan toe redelijk ontspannen achterover hing.
Om een breed publiek aan te spreken, toont Silva zich opnieuw pragmatisch. Ze heeft haar discours over het beschermen van het milieu flink gematigd en een rits neoliberale adviseurs in de arm genomen. Ook legt ze haar oor te luister bij protestantse leiders.
De aantrekkingskracht van Marina Silva schuilt vooral in de belofte dat ‘alles anders wordt’. Los van de vraag of ze als president genoeg politieke steun kan verzamelen om die veranderingen ook werkelijk door te voeren, is het eerst nog afwachten of de bevolking dit nieuwe avontuur aandurft. In oktober moet blijken of de Braziliaanse kiezers de macht toevertrouwen aan deze koppige en bevlogen vrouw.
