Achtergrond

Mandela is dood. Nu begint het pas echt

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

“When Mandela dies, the shit will hit the fan. He is what is keeping this country together”. Deze opmerking hoorde ik regelmatig tijdens mijn promotieonderzoek in de Zuid-Afrikaanse stad Durban. Mandela werd afgeschilderd als dé man die het op instorten staande Zuid-Afrika in zijn eentje bij elkaar hield. De verwachting bij vele Zuid-Afrikanen was dat na Mandela’s dood diverse mensen weer zouden teruggrijpen op hun autoritaire en racistische gewoontes uit het verleden. Dit idee was niet alleen een blank of elitair verschijnsel. “The shit will hit the fan” was ook te horen in middenklasse wijken en kwam ook uit de monden van Indiërs en Zulu’s. Valt Zuid-Afrika nu Mandela dood is weer terug in haar racistische verleden?

Particuliere beveiliging
Zuid-Afrika is een angstige samenleving. Voor mijn onderzoek trok ik op met bewapende beveiligingsagenten die in wijken patrouilleren en reageren op noodoproepen van klanten. De beveiligers die door particulieren worden ingehuurd leveren niet alleen veiligheid, maar ze bepalen ook de sociale orde op straat door steeds meer taken over te nemen van de staatspolitie. De particuliere veiligheidsindustrie maakt ‘winst op angst’ en gebruikt een reeks marketingstrategieën die de bevolking continu alarmeren dat criminaliteit een groot probleem is. En zo worden de gevoelens van angst en onveiligheid onder de bevolking doelbewust versterkt. Tijdens hun werk spelen de beveiligers in op de dringende vraag van burgers om beschermd te worden voor de gevaarlijke ‘ander’: de criminele jonge, zwarte man. Het is een duidelijke erfenis van het Apartheidssysteem, het systeem waar Mandela in de ogen van veel mensen eigenhandig een einde aan heeft gemaakt. Maar ondanks dat wordt stedelijk Zuid-Afrika, twintig jaar na de val van apartheid, nog altijd getekend door sociale en raciale segregatie en angst dat dit steeds erger zal worden.

Will the shit hit the fan?
Nu is het dus zo ver, de man die de Zuid-Afrikaanse samenleving bij elkaar hield is overleden. Will the shit hit the fan? De huidige beelden die wij zien vanuit Zuid-Afrika schetsen een ander beeld. We zien geen sterk verdeeld land, maar een verenigd Zuid-Afrika.

Mijn Zuid-Afrikaanse contacten vertellen me hoe overweldigend het allemaal is. Ondanks het verlies en verdriet dat zij voelen zijn ze geïnspireerd door de samenhorigheid. Blanke beveiliger David noemt de dood van Mandela “een groot verlies”. Dit terwijl hij tijdens de apartheid nog als soldaat diende in het beruchte Zuid-Afrikaanse leger. Als ik met hem op patrouille was, schroomde hij niet om zijn racistische ideeën met mij te delen en ging hij regelmatig op zoek naar “vieze zwarten” om te arresteren. Ik verwachte van hem een pessimistisch en angstig perspectief voor de toekomst, maar ik kreeg het tegenovergestelde te horen. Toen ik hem vroeg of in Zuid-Afrika nu alles anders zou zijn, antwoordde hij: “Mandela was het symbool van het nieuwe Zuid-Afrika. Zijn ideeën leven ook zonder hem door en dat voel je nu echt”.

Sipho, een zwarte beveiliger, omschreef iets vergelijkbaars. Hij verhaalde hoe hij en zijn familie “vastgeketend zaten voor de TV”, ontroerd door oude beelden en huidige toespraken. De raciale hiërarchie die veel particuliere beveiligingsbedrijven grotendeels kenmerken, met voornamelijk blanke bazen, is nu minder voelbaar en iedereen leeft met elkaar mee. “We hebben allemaal verdriet, ongeacht onze huidskleur”, vertelde Sipho.

De “the shit hitting the fan” redenatie lijkt een onredelijke angst. De dood van Mandela blijkt niet het einde van het nieuwe Zuid-Afrika te zijn, die begint volgens mij nu pas echt. De eventuele dood van Mandela functioneerde als een zondebok om bepaalde angsten en racistische ideeën op los te gooien, en dat is niet meer. Nu moeten mensen namelijk verder zonder hun grote symbool en idool en kunnen ze zich niet meer verschuilen achter een onrealistische angst. Nu begint het pas echt.

Tessa Diphoorn is antropologe en deed tussen 2007 en 2010 onderzoek aan de Universiteit van Utrecht naar de particuliere veiligheidsindustrie in Durban, Zuid-Afrika. Zij promoveerde met haar proefschrift “Twilight Policing. Private Security in South Africa” op 4 oktober 2013. Ze werkt momenteel als docente aan de Universiteit van Leiden en begint in februari 2014 aan een comparatief onderzoek naar particuliere veiligheid in Kingston, Jerusalem en Nairobi aan de Universiteit van Amsterdam.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons