Sinds het nucleaire debacle in Fukushima maakt duurzame energie in Japan een geweldige groei door. Ondernemingen struinen Japan af op zoek naar land voor mega-installaties voor zonne-energie. Maar een machtsblok van gevestigde (energie)belangen steekt vooralsnog een stokje voor de duurzame transitie.
Run op duurzaam
De tsunami die in maart 2011 vier kernreactoren onklaar maakte, heeft indirect een Japanse run op duurzame energie losgemaakt. De explosie van twee atoomcentrales in Fukushima blies tegelijk de plannen van tafel voor een geweldige uitbreiding van het aantal kernreactoren. De publieke opinie keerde zich tegen kernenergie. De overheid legde alle centrales op twee na stil en verplichtte vorig jaar elektriciteitsmaatschappijen om tegen vastgestelde hoge prijzen energie af te nemen van producenten van zonne-, wind- en geothermale energie. Daarmee kwam in theorie een einde aan de decennialange marginalisering van duurzame energie in Japan.
Lees ook: Drama Fukushima nog lang niet voorbij.
Dood spoor
Die marginalisering was het werk van een klein aantal spelers die de Japanse energiemarkt stevig in handen heeft. Een achttal elektriciteitsmaatschappijen, invloedrijke ambtenaren en toeleverende bedrijven gaven in het verleden voorrang aan kernenergie, hielden concurrenten buiten de deur en zetten duurzame energie bewust op een dood spoor. Na de ontluisterende gebeurtenissen in Fukushima heeft deze belangengroep veel invloed verloren en dat heeft positieve effecten. De mogelijke herstart van stilgelegde kerncentrales zal onder veel scherper toezicht plaatsvinden. De Japanse energiemarkt, een van de grootste ter wereld, wordt geleidelijk aan opengebroken, en duurzame energie krijgt kansen die het nooit eerder heeft gehad.
Dwarsbomen
Maar een vos verleert zijn streken niet. “De elektriciteitsmaatschappijen proberen de aanbieders van duurzame industrie nog steeds te dwarsbomen” zegt Lida Tetsunari. Hij is de directeur van ISEP, een instituut in Tokio dat het beleid voor duurzame energie bestudeert. De elektriciteitsmaatschappijen hebben nog steeds het monopolie op het vervoer van elektriciteit. Het elektriciteitsnet is van hen. En daar zit volgens Tetsunari en andere voorstanders van duurzame energie de kneep. De maatschappijen gebruiken oneigenlijke argumenten om duurzame energie toegang te weigeren tot het net, en houden zo concurrenten weg bij de consument.
Elektriciteitsmonopolie kraken
Volgens de Zweed Tomas Kåberger is dat probleem het grootst bij wind energie. “In 2012 waren er in het noorden van Japan aanvragen voor 500Mw aan windenergie. Daarvan werd slechts 400Mw op het net toegelaten.” Kåberger is ingehuurd door Masayoshi Son, een van de rijkste industriëlen van het land. Son heeft zich ten doel gesteld om de bestaande elektriciteitsmonopolie te kraken en hij investeert grote sommen geld in wind- en zonne-energie. “In zonne-energie is het probleem minder groot” zegt Kåberger. “In tegenstelling tot windparken zijn installaties voor de opwekking van zonne-energie meestal kleiner. Ze zijn geen alternatief voor atoomenergie of voor kolen- en gascentrales en worden door de elektriciteitsmaatschappijen daarom niet als een concurrentiegevaar gezien.”
Traag
Maar ook zonne-energie loopt tegen hindernissen op. De geïnstalleerde capaciteit is geëxplodeerd en heeft inmiddels het equivalent bereikt van twintig kerncentrales. Dat staat gelijk aan ongeveer 12% van het Japanse energieverbruik. Maar slechts 10% van de beschikbare zonne-energie bereikt het elektriciteitsnet. Een van de redenen: de staat van het net. De elektriciteitsmaatschappijen zijn traag of onwillig om de aanpassingen uit te voeren die nodig zijn voor de transmissie van zonne-energie.
Donkere wolken
Duurzame energie mag dan na Fukushima een onverwachte en zonnige start hebben gehad in Japan, inmiddels hangen er donkere wolken boven. Er zijn al duurzame energieprojecten in de koelkast gezet. “Als de regering de industrie niet dwingt om duurzame energie voorrang te geven bij de transmissie, dan zal het potentieel van duurzame energie snel teruglopen” aldus Lida Tetsunari.
Niet te vertrouwen
De volledige ontbundeling van de opwekking, transmissie en distributie van elektriciteit zoals we dat in Europa kennen is volgens Tomas Kåberger de enige oplossing voor Japan. “Je kunt de elektriciteitsmaatschappijen niet vertrouwen. Volledige ontbundeling en de creatie van een spotmarkt waar producenten gelijkwaardig kunnen concurreren is de enige garantie op een efficiënt energiesysteem en lagere prijzen.”
En, vroeg ik hem, is daar kans op? “De Japanse elektriciteitsmaatschappijen waren in het verleden rijk omdat hun winst werd gegarandeerd en alle kosten uiteindelijk werden gedekt door de belastingbetaler. Na Fukushima zijn ze financieel in een wanhopige situatie terecht gekomen en is hun politieke invloed afgenomen. Dat geeft een democratisch gekozen overheid de kans om controle te krijgen over de elektriciteitsmarkt en te dereguleren ten gunste van de Japanse consument.”
Foto: Flickr
