Een kwart van de cocaïne komt naar Europa via West-Afrika. Guinee is een bekende narcostaat, maar nu infiltreren drugsbaronnen zelfs in het Kabinet van donor darling Ghana. “Het probleem van de drugshandel via Ghana, is dat de Ghanezen het geen probleem vinden.”
“We missen Eric. We missen hem zo erg dat onze buik er pijn van doet, zoals bij heimwee.”
Maïsboer Abyeiku zwaait wild met zijn linkerarm. Zijn blauwe pesticidesproeier wiebelt op zijn rug. Met zijn rechterhand houdt hij de lading brandhout op zijn bagagedrager in bedwang. Hij is linea recta teruggefietst van zijn akker om te vertellen hoeveel goeds Eric voor het dorp Busunya heeft gedaan. “Hij bouwde acht wegen en een ziekenhuis. Voor bijna honderd kinderen betaalde hij schoolgeld.” “Eric heeft mij ook geholpen”, zegt Nicholas ‘O Yes’ Duodo. Hij is van betere komaf. Met zijn vriend Israel kwam hij aanscheuren op een brommertje. “Dankzij Eric studeert mijn tweede zoon nu in Londen.”
Eric Amoateng (1953) zat in het parlement namens de New Patriotic Party NPP, een van Ghana’s twee grote politieke partijen. Hij vertegenwoordigde Busunya en het omliggende district Nkoranza Noord, gelegen in het onopvallende midden van het land. Maar sinds november 2005 is hij weg. Hij zit in de Verenigde Staten in de gevangenis wegens drugssmokkel. Een maand nadat hij schuld bekende, vernoemden de inwoners van Busunya een straat naar hem. Ze hingen spandoeken op: ‘Cocaine or no cocaine, Amoateng is still our MP.’
Terwijl Nicholas de Amoatengstraat laat zien – de platgewalste zandweg naast het partijkantoor – stromen meer en meer dorpelingen toe. Allemaal willen ze iets aardigs over hun oud-bestuurder zeggen. “Ga je dit opschrijven? Goed zo!”, moedigt een oudere vrouw aan. Twintig minuten eerder weigerde ze nog om zich over Amoateng uit te laten. Ze riep: “Weg met de witten die kwaadspreken. Ze willen allemaal weten wat van Eric is, en vervolgens komt de regering die spullen invorderen. Dat deden ze ook met de bulldozers. Anders hadden we nu twintig mooie wegen in het dorp.”
Ghana’s grootste schandaal
Het grootste cocaïneschandaal in Ghana is de MV Benjaminzaak. In april 2006 kreeg NACOB een tip dat een boot (de MV Benjamin) met een lading cocaïne onderweg was naar de haven. Het schip werd pas gelokaliseerd nadat de drugs van boord waren gehaald. 76 pakken van 30 kilo bleken verdwenen. De politie nam één pakket in beslag. Later bleek een deel van dit pakket ook nog eens ‘zoek’ te zijn.Reconstructie
Uit een officiële reconstructie onder leiding van Chief Justice Theodora Wood bleek dat de MV Benjamin vanuit Ghana in 14 dagen naar een punt tussen Venezuela en Kaapverdië was gevaren. Daar dropten twee boten de lading drugs op het dek. Terug in Ghana werden de pakketten met een grote en een kleine kano naar het vasteland gebracht, waar een Koreaan (a.k.a. Killer) en een Ghanees (a.k.a. The Limping Man) de coke met hulp van 11 locals in een klaarstaande Toyota laadden. Een politieman die de mannen op het strand betrapte, liet hen begaan in ruil voor ‘wat dollars’. Vijf bemanningsleden van de MV Benjamin werden veroordeeld tot 25 jaar celstraf, maar the Limping Man wist tot februari 2012 op vrije voeten te blijven. Het brein achter de MV Benjaminzaak is nooit gevonden.Geheime meeting
Enkele dagen na de ontdekking van de MV Benjamin was er een geheime bijeenkomst in het huis van politieagent Kofi Boakye. Met o.a. drugsbaronnen Tagor en Emmanuel besprak Boakye hoe de situatie naar hun hand te zetten. Het gesprek werd opgenomen, en Tagor en Emmanuel werden hierdoor veroordeeld tot 15 jaar celstraf. In 2009 werden ze, na een wisseling van de politieke macht, vrijgesproken. Boakye is nooit veroordeeld. Hij werd zelfs benoemd tot hoofd van de politieschool.Op dit moment houdt Emmanuel kantoor in Tema. Aan zijn muur hangen posters van vissen, want “ik ben een gewone visser, geen drugsbaron”, zo laat hij weten. Zijn kantoor – met vergulde pennenbakken en een rode vloerbedekking – is echter ‘om persoonlijke redenen’ zwaar beveiligd. Voor de ingang hangen meerdere bewakingscamera’s. Wie echter de link met drugshandel durft te leggen, kan rekenen op meerdere telefoontjes van Emmanuel. “Zulke roddels zijn slecht voor mijn visserszaken.”
De naam van Emmanuel is op zijn verzoek aangepast.
Elk jaar een schandaal
Meer dan een kwart van de cocaïne die in Europa wordt gesnoven, komt uit West-Afrika. Dat blijkt uit onderzoek van de Verenigde Naties. Niet dat er in Afrika cocaplanten groeien, de plantages bevinden zich in Zuid-Amerika. Maar de drugs die van daaruit Europa binnenkwamen, werden steeds vaker in beslag genomen. Daarom zochten kartels uit Venezuela, Colombia en Mexico een nieuwe, minder risicovolle route. Met oude vrachtvliegtuigen, container- en vissersboten en kleine onderzeeërs brengen ze hun partijen coke naar Afrikaanse landen met poreuze grenzen en omkoopbare wetshandhavers. Daarvandaan gaan de drugs over land (via Mali en Marokko naar Spanje), over zee (via Ghana naar Antwerpen of Amsterdam) of per vliegtuig (via Ghana en Nigeria naar Amsterdam of Londen) in kleinere partijen naar Europa. Hoeveel kilo’s er exact via het continent gesmokkeld worden, is onbekend. De schattingen variëren van 30.000 tot 250.000 kilo per jaar, met een totale waarde van 3 tot 14 miljard dollar.
“Elk jaar is er hier wel een drugsschandaal”, zegt dr. Kwesi Aning. Dan weten de media hem altijd te vinden, vertelt de directeur onderzoek van het Kofi Annan International Peacekeeping Training Centre. Hij is er maar druk mee, daarom wil hij alleen om zeven uur ’s ochtends geïnterviewd worden – voor de rest van het land uit de veren is. “In 2004 vond de politie 675 kilo cocaïne in het koel- en vrieshuis van een zakenman met een goede reputatie “, zegt Aning. “In 2005 hadden we het incident met parlementariër Amoateng. In 2006 volgde het grootste coke-schandaal in de Ghanese geschiedenis, de MV Benjaminzaak (zie kader). In 2009 betrapten we de organisator van de Ghana Fashion Week met 5 kilo cocaïne verstopt in uitgeholde yams (aardwortels, red.), en vorig jaar bleek cocaïne dat als bewijsmateriaal diende in een rechtszaak ineens in baksoda te zijn veranderd.” Daar waren de plaatsvervangende directeur van de Criminele Inlichtingen Dienst en het toenmalige hoofd van de narcotica-eenheid bij betrokken. Laatstgenoemde was de enige met een sleutel van de kluis waarin de cocaïne was opgeslagen. Onderzoeker Aning: “Dit zijn de meest opvallende incidenten, moet je je voorstellen hoeveel onopgemerkte zaken van individuele bolletjesslikkers er nog zijn.”
“Ach, ieder land heeft zijn rotte appels”, reageert een hooggeplaatste politiechef desgevraagd. “Cocaïnehandel is geen echt probleem hier.” Ook de baas van de Criminele Inlichtingen Dienst ziet geen reden om drugsbestrijding hoger op de agenda te zetten. Ghana heeft een speciale eenheid voor de aanpak van drugssmokkel: Narcotics Control Board NACOB. De vertegenwoordiger van de eenheid is echter niet bereikbaar voor commentaar. Het is net bekend geworden dat het hoofd van de beveiliging van Ghana’s voornaamste vliegveld is gearresteerd in verband met heroïnesmokkel naar de VS. In ruil voor 10.000 dollar hielp hij een koerier door de douane. “We hebben een groot probleem in Ghana”, zegt dr. Aning die middag op vier verschillende radiostations.
Bolletjes op krediet
Een andere Ghanees die in het buitenland is gearresteerd, is Michael. Hij belandde tien jaar geleden in de gevangenis in Amsterdam. “Hij wilde een auto kopen en als taxichauffeur werken, maar had geen startkapitaal. Daarom kreeg hij cocaïnebolletjes op krediet”, vertelt zijn zus Caecilia in een hotel in havenstad Tema. Met haar boblijnpruik en roze mantelpakje is ze een opvallende verschijning. Bij de vraag of haar broer de coke kreeg van drugsbaron Emmanuel, berucht vanwege de eerdergenoemde MV Benjaminzaak, trekt ze wit weg. Ze grijpt haar portemonnee, kwakt te veel geld op tafel en vertrekt zonder haar Fanta op te drinken. ’s Avonds stuurt ze een sms’je dat ze niet meer wil praten.
Het was dom om Caecilia in het desbetreffende hotel te ontmoeten, zo legt een jeugdvriend van Emmanuel uit tijdens een tour langs de Ghanese kust. Hij wijst de hotels aan die de afgelopen tien jaar met crimineel geld uit de grond zijn gestampt. De eigenaar van het hotel in Tema vloog op en neer met drugs van Emmanuel. “Daarom zal hij altijd loyaal aan hem blijven, en moet je in zijn omgeving niet over Emmanuel praten.” Money is blood, zo luidt een bekend Ghanees spreekwoord. “Als jij iemand geld geeft, leidt dat tot een eeuwige band. Drugsbaronnen gebruiken een deeltje van het geld om hun familie en hun gemeenschap te helpen, en kunnen rekenen op eeuwige bescherming.”
Trotse familie
“Het probleem van de drugsmokkel in Ghana is dat Ghanezen vinden dat het helemaal geen probleem is”, vertelt dr. Kwesi Aning. “Als een neef naar Nederland gaat, daar zes maanden blijft en bij thuiskomst het familiehuis repareert, een eigen woning bouwt en een nieuwe auto koopt, dan is de hele familie trots. Het maakt niet uit hoe hij zijn geld heeft verdiend.”
Drugssmokkel lijkt minder erg dan gedwongen prostitutie of corruptie, omdat de verkopers hun waar vrijwillig én voor een goede prijs verkopen. De rijke westerling betaalt, niet de arme burger. “En de agent die 100 euro krijgt om een oogje toe te knijpen komt blij thuis.”
Toch vormt de toenemende drugshandel een gevaar voor de stabiliteit van West-Afrika, zo blijkt uit onderzoeken van onder meer de VN, verschillende Wikileaks-cables en The Cocaine Trail-serie van The Guardian. Ten eerste komen er, in een land waar drugs passeren, automatisch ook drugsgebruikers. Volgens de UN Office on Drugs and Crime is nu minder dan 1 procent van de bevolking in West-Afrika verslaafd aan cocaïne. In doorvoerlanden Nigeria en Ghana gebruikt al 2,3 procent van de mannen. “Dat zijn er meer dan er van de handel profiteren”, benadrukt dr. Aning. “Onze gezondheidszorg is er niet op toegerust om al die verslaafden op te vangen. De meeste gebruikers belanden nu in gevangenissen.”
Daarnaast is er een duidelijke samenhang tussen de handel in drugs en de hoeveelheid geweldsdelicten in een land. Volgens het Africa Centre for Strategic Studies steeg het aantal moorden in Guatemala tussen 2004 en 2008 met 50 procent, parallel met de hoeveelheid getransporteerde drugs. Ook de corruptie neemt toe. Toen Jamaica de belangrijkste drugsdoorvoerhaven naar de VS werd, daalde het land meer dan vijftig plaatsen op de anti-corruptieranglijst van Transparency International.
Drugsbaron als president
In Ghana ontstaat op dit moment een nieuwe klasse van hoogopgeleide drugsentrepreneurs met warme banden met politici, rechters, politieagenten en ambtenaren, zo waarschuwde het Centre for Strategic and International Studies twee jaar geleden. Drugsbaronnen injecteren cocaïnegeld in onderontwikkelde gebieden waar formele regeringsstructuren grotendeels afwezig zijn, en zwengelen zo de patronagemachine aan. In ruil voor zijn gunsten, zijn de inwoners van zo’n gebied de drugsbaron trouw en verlenen ze hem diensten. “De combinatie van criminele activiteiten en een patronagesysteem leidde in Colombia en Italië tot het ontstaan van de mafia”, zegt dr. Aning. “Als dit zo doorgaat hebben we straks een drugsbaron als president.”
Gloria (niet haar echte naam) bevestigt dat. Jaren geleden verbrak ze haar relatie met een neef van voormalig president Kufuor omdat die betrokken was bij cocaïnehandel. “Ik bleef om me heen kijken en ontdekte dat veel meer hooggeplaatste figuren betrokken zijn bij drugshandel.” Ministers smokkelen niet zelf, zegt Gloria. “Daar hebben ze hun mannetjes voor. Wordt zo’n mannetje opgepakt, dan belt de minister naar het politiebureau. Geen agent die dan weigert om de smokkelaar vrij te laten.”
Er zijn meer aanwijzingen voor drugshandel door Kufuor en consorten. Nadat de tot Kufuors partij behorende parlementariër Amoateng was opgepakt in de VS, ontdekte Narcotica-eenheid NACOB dat een tussenpersoon van Amoateng ‘donaties verstuurde’ aan de liefdadigheidsstichting van Albert Kan Dapaah, de toenmalige minister van Communicatie. De minister ontkende alle betrokkenheid bij drugshandel, maar verschillende onderzoekers stellen dat de Kan Dapaah Foundation werd gebruikt om drugsgeld wit te wassen. Op het moment dat NACOB hier verder onderzoek naar wilde doen, verwisselde president Kufuor zijn ministers. Kan Dapaah werd bevorderd tot minister van Binnenlandse Zaken, waaronder ook NACOB valt. Het onderzoek naar hem werd afgebroken, de betrokken agenten op non-actief gesteld.
Ook in Wikileaks-cables van de Amerikaanse ambassade in Accra wordt gerept over drugsactiviteiten binnen Kufuors regering. “Maar denk niet dat er alleen bij de deze partij drugsbaronnen rondlopen”, waarschuwt Gloria. “Echte drugshandelaren zijn niet zo dom om al hun fiches op één partij te zetten. Onder Kufuor werden de drugsbaronnen in de grote MV Benjaminzaak veroordeeld. Dat moest wel, want er was internationale aandacht voor. Zodra de oppositie aan de macht kwam, werden deze mannen vrijgesproken. Rara, hoe kan dat?”
Eric komt terug
Op 31 januari jongstleden vond in hoofdstad Accra de eerste bijeenkomst plaats van de West Africa Commission on Drugs. De door de Kofi Annan Foundation opgerichte commissie wil aan het einde van dit jaar een beleidsadvies geven waarmee de Afrikaanse landen gezamenlijk de strijd tegen drugs kunnen voeren.
Dr. Aning hoopt dat de Commissie de instituties en de regeringsleiders eens goed onder de loep neemt, anders zal drugshandel in Ghana blijven groeien. “Regeringsleiders die Ghana bezoeken, prijzen de president. Dat komt doordat Ghana een donor darling is, een modelland in Afrika.” De Amerikaanse ambassade strooide met complimenten toen wijlen president Mills zichzelf tijdens zijn eerste overzeese reis onderwierp aan een uitgebreide inspectie door de douane. “En vervolgens zitten diezelfde westerse leiders bezorgd bij mij op de bank om Ghana’s groeiende drugsprobleem te bespreken.” Die houding stoort Aning, die opmerkt dat Mills tijdens zijn regeringsperiode niet één grote drugsbaron heeft aangepakt. “Ik snap dat politici hun leven niet in gevaar willen brengen, maar Mills wist dat hij stervende was. Hij had meer kunnen doen. Westerse politici hadden hem daarop moeten aanspreken. Op deze manier wordt de publieke ruimte om over ons drugsbeleid te spreken steeds kleiner.”
In het dorp Busunya malen ze daar niet om. Daar zijn ze blij, omdat het US Bureau of Prisons net heeft aangekondigd dat Eric Amoateng op 30 juli 2014 vrijkomt. “Ik ga weer op hem stemmen”, zegt Nicholas ‘O Yes’ Duodo enthousiast. Hetzelfde geldt voor boer Abyeiku. “Nu is een partijgenoot van Eric aan de macht, maar die doet – in vergelijking met Eric – erg weinig. Twee maanden geleden is Eric’s straatnaambordje weggewaaid. Hij heeft het niet eens vervangen.”
Foto’s: Sanne Terlingen (Boer Abyeiku & Amoatengstreet) & UK Home office (in beslag genomen cocaïnelolly’s uit Ghana)
