Onze Man In TeheranUitzenddata: zondag 18 januari 2015, 25 januari 2015, 1 februari 2015, 8 februari 2015. Ook The New York Times zendt delen van de serie uit.
“Ik wilde laten zien hoe mensen leven in modern Teheran, hoe het met de brede middenklasse gaat.” De vierdelige documentaireserie voor televisie Onze man in Teheran, die journalist Thomas Erdbrink (38) samen met documentairemaker Roel van Dalen heeft gemaakt, moest vooral geen traditionele reisserie worden of een tocht langs paradijsvogels ofwel gekke mensen. Niet dat Erdbrink zomaar kon beginnen aan een dergelijke tv-serie. Het heeft jaren gekost eer hij toestemming kreeg van het Ministry of Guidance. “‘Interessant’, was keer op keer de reactie, maar een vergunning kregen we niet. Totdat Rohanyi president werd, hij wilde toch iets anders laten zien.”
[[{“fid”:”33324″,”view_mode”:”file_styles_artikel_halve_breedte”,”fields”:{“format”:”file_styles_artikel_halve_breedte”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:”Erdbrink achter op de brommer in Teheran”,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:”Erdbrink achter op de brommer in Teheran”},”type”:”media”,”link_text”:null,”attributes”:{“class”:”styles file-styles artikel_halve_breedte media-element file-file-styles-artikel-halve-breedte”,”id”:”styles-4-0″}}]]
Erdbrink achter op de brommer in Teheran.
“Hoe kan je mensen raken, dat was het uitgangspunt.” Hij noemt een rubriekje in NRC Handelsblad, waarin hij verhalen vertelde over het gewone Iran en waarop hij veel response kreeg. “Dan begon ik in eerste instantie over mijn kat die ik kwijt was, maar in feite ging het over die middenklasse, en over veranderende waarden.”
Goedkoop reizen
Vijftien jaar geleden kwam journalist Erdbrink voor het eerst in Iran. Hij is een van de weinige journalisten die nog kunnen werken in de Islamitische Republiek, de meesten zijn het land uitgezet. Inmiddels is Teheran zijn vaste stand- en woonplaats, spreekt hij vloeiend Farsi en is hij er getrouwd met de Iraanse fotografe en kunstenaar Newsha Tavakolian. Hij leerde haar kennen toen hij, na verslag te hebben gedaan van de protesten in 2009 [zie kader ‘De opstand in 2009’] haar ontmoette tijdens een zonsverduistering, waarvan de regering het wel aardig leek als hij daarover zou schrijven.
De opstand van 2009
Op de presidentsverkiezingen in 2009, waarbij opnieuw Ahmedinedjad als, dubieuze, winnaar uit de bus kwam, volgden protesten en demonstraties en ontstond de Groene Beweging. De demonstraties werden uiteengeslagen van de beweging lijkt weinig over. “Mensen waren toen wel heel boos, maar niet bereid om hun leven te geven voor een betere toekomst. Dan is het als autoritaire staat vrij makkelijk om op te treden en schrik aan te jagen. Nu kiezen mensen eerder voor een manier waarmee ze de staat een beetje in hun richting proberen te bewegen. Dat kan ook niet anders, want de hele oppositie is kaltgestellt.”
Buitenlandse reizen
In die vijftien jaar heeft Erdbrink dit ‘geheimzinnige en geïsoleerde’ land grote veranderingen zien doormaken. “Dankzij internet – het land heeft de hoogste internetpenetratie van het Midden-Oosten – door satelliet-tv en vooral ook doordat het aantal buitenlandse reizen is toegenomen.”
In de eerste aflevering wordt met echtgenote en schoonfamilie gediscussieerd aan de keukentafel, over relaties en wie nou wie een huwelijksaanzoek doet. In het badhuis gaat het gesprek over vrouwen, en over hun kracht. Een man zegt schertsend: bij vrouwen moet de man het laatste woord hebben, dat is het woord: oké.
Honden zijn onrein, maar veel mensen hebben er een
Knokker
Erdbrink: “Maar als je naar de positie van de vrouw kijkt zoals die in de wet is vastgelegd, dan is die helemaal niet zo sterk: ze krijgt minder erfenis, voor scheiding moet ze toestemming vragen aan de man, ze loopt sneller tegen het glazen plafond.
Maar Iran is geen Saudi-Arabië, het is geen absolute totalitaire staat. Dat geeft ruimte voor vrouwen om vechters te zijn. Mijn eigen vrouw is daar een voorbeeld van, die heeft de black belt van karate in dat opzicht, en daar ben ik trots op. Hier in Nederland wordt dan geroepen: haha, jouw vrouw heeft de broek aan. Nee, hoor, zeg ik dan, mijn vrouw is gewoon tough, ze is een knokker, daarom hou ik van haar.”
‘Een oude familie met geld’Van de, goed opgeleide en jonge, bevolking (ca. 80 miljoen) woont 70 procent in steden, 60 procent op de universiteit is vrouw. “Er zijn grote problemen, zoals de jeugdwerkloosheid en de devaluatie van de rial met zo’n 300 procent, en mensen hebben last van sancties. Maar de afgelopen tien jaar heeft Iran meer aan olie verdiend dan in de afgelopen honderd jaar. Iran is als een oude familie; er is altijd wel ergens een beetje geld, en het gemiddelde inkomen is relatief hoog.”
Onreine honden
Iran verandert van een groepsmaatschappij langzamerhand in een individualistischer samenleving, ziet Erdbrink. En dat ‘schuurt en kraakt’. “Want nu mensen zo veranderen, probeert de staat dat tegen te gaan door (nog) meer regels op te leggen. Voor mijn kat kon ik vroeger nauwelijks aan voer komen, nu heeft iedere supermarkt katten- én hondenvoer. Je weet: honden zijn in de islam onrein. Maar veel mensen hebben toch huisdieren en overal zitten dierenartsen. Wat doet de staat? Die maakt een wet: honden moeten worden afgeschoten. Ze doen aan symptoombestrijding, verplaatsen het probleem, zoals ze dat ook doen bij aids en drugs. Zolang je het maar niet ziet, zolang het zich maar niet in de publieke ruimte afspeelt, is het oké.”
Foto’s op Instagram
Die publieke ruimte proberen mensen heel voorzichtig, stukje bij beetje, in te nemen. “Enkele maanden geleden stierf een belangrijke ayatollah, Mohammad Mahdavi Kani, in een ziekenhuis bij mij om de hoek. Er kwamen wat hoogwaardigheidsbekleders langs en verder niemand. Een maand later sterft Morteza Pashaei, een bekende popzanger, ongeveer niveau Jantje Smit, aan kanker. De ziekte is een hot issue in Iran, steeds meer mensen krijgen kanker. Ze denken dat dat komt door de radiogolven die worden uitgezonden om satellietverbindingen te verstoren – nog een voorbeeld van symptoombestrijding.
Bij een executie komt geen menigte meer kijken zoals vroeger. Mensen blijven weg
Huilen
“Die zanger sterft dus, en binnen een half uur staan er tweeduizend mensen voor dat ziekenhuis te huilen. Ze zetten allemaal foto’s op Instagram, en een paar uur later staan ook in andere steden huilende mensen op straat. De autoriteiten worden nu toch een beetje nerveus; kun je mensen die rouwen wel naar huis sturen? Uiteindelijk brengt ook het journaal het bericht: o, wat erg, en wist u wel dat deze popster een zeer gelovig moslim was? Helemaal niet waar trouwens. Mensen gingen massaal de straat op, niet zozeer om te rouwen om iemands dood. Ze deden het omdat ze aanvoelen dat ze die ruimte kunnen pakken.”
Erfgenamen van Khomeiny
Naast het portretteren van die gemiddelde Iraanse man en vrouw was het Erdbrinks bedoeling om het beeld van Iran in het Westen bij te stellen. “Als wij Iran blijven beschouwen als dat land vol boze baarden en erfgenamen van Khomeiny, dan doen wij Iraniërs onrecht, en ga je feitelijk mee in hoe het regime zich graag presenteert aan de buitenwereld.” Zeker, als het NOS Journaal weer opent met een ophanging, dan heeft die executie plaatsgevonden. “En dat blijft vreselijk. Maar daar komen niet meer meteen vierduizend mensen naar kijken zoals vroeger. De meesten blijven weg. Gewone mensen willen geen extremisten zijn.”
Thomas Erdbrink werkt voor de NOS en NRC Handelsblad. Hij is als bureau chief van The New York Times een van de meest invloedrijke journalisten over Iran. Time Magazine koos hem in 2014 als een van de meest invloedrijkste twitteraars wereldwijd.
