Salma is 25 jaar lang opgesloten door haar familie en haar man. Nu is ze een bekende protestdichteres in India, en knokt voor vrouwenrechten in haar land. Als geen ander weet ze hoe het is om machteloos toe te kijken hoe anderen je leven dirigeren.
Veel Indiase vrouwen overkomt hetzelfde waar Salma jarenlang tegen vocht: zodra ze ongesteld worden mogen ze niet meer naar school, worden ze opgesloten tot ze trouwen met de man die hun ouders voor ze uitzoeken, waarna ze de rest van hun leven poetsen en kinderen baren.
‘Wat gebeurd is, is gebeurd’
Salma is vanuit India overgevlogen naar Den Haag, waar tijdens het Movies that Matter filmfestival een documentaire over haar leven wordt getoond. Een breed glimlachende vrouw komt binnengelopen, in spijkerbroek en met een grote sjaal om haar schouders. Want lachen doet ze veel, ook na alles wat ze heeft meegemaakt: “Wat gebeurd is, is gebeurd, en ik heb me er overheen gezet. Ik kan er nu met een glimlach over praten.”
Schrijven op de WC
Als dertienjarig meisje werd Salma ongesteld, wat het einde van haar vrijheid betekende. Negen jaar lang weigerde ze te trouwen met de onbekende man die haar ouders voor haar hadden gekozen. Haar familie sloot haar al die tijd op in een piepklein keldertje, totdat Salma toch instemde: een huwelijk was de enige weg om het huis uit te komen.
Na haar trouwdag verhuisde ze van de ene gevangenis naar de volgende. Salma had ondertussen iets gevonden waarin ze haar boosheid en verdriet kwijt kon: gedichten schrijven. Dit zorgde voor veel spanning tussen haar en haar kersverse echtgenoot, want een vrouw hoort niet te schrijven, maar het huishouden te doen: “Hij sloeg me, en verscheurde mijn gedichten. Ik zocht steeds een uitweg, schreef op de WC, verstopte gedichten in mijn sari’s en jurken.”
Haar moeder zag hoe ongelukkig Salma was, hielp haar om de gedichten in stapels vuile was het huis uit te smokkelen en stuurde ze naar een uitgeverij. Onder het pseudoniem Salma werden de gedichten gepubliceerd, die vertellen over het onrecht dat Indiase vrouwen wordt aangedaan.
Moeder als bodyguard
Toen aan het licht kwam dat Salma de vrouw achter de controversiële dichtbundels was, kreeg ze een golf van kritiek over zich heen. Langzaam groeide het besef bij haar familie dat ze haar niet langer konden tegenhouden: “Omdat ik succesvol was en ondertussen een belangrijke auteur was geworden, moest Malik (haar man, red.) mij wel laten gaan. Hij was gedwongen om te veranderen, en deed dat echt niet uit vrije wil.”
Salma heeft nog steeds goed contact met haar man en haar familie, die er jarenlang voor zorgden dat ze nergens heen kon en zich doodongelukkig voelde. Een lot dat de meeste Indiase vrouwen treft: “Zo is het nou eenmaal in onze cultuur. Je familie weet wat je als meisje nodig hebt, daar heb je zelf niks over te zeggen.” Zelf woont ze nu in de stad Chennai met haar twee zoons, haar man woont nog steeds in het dorp waar ze opgroeide: “Het blijft mijn man, daar kan ik niks aan doen. Ik zal nooit van hem houden, we gaan met elkaar om als goede buren.” Ze lacht.
Naast het schrijven en dichten ging Salma ook de plaatselijke politiek in en stroomde door naar de regionale politiek. Tegenwoordig kan ze zelfs alleen naar het buitenland, voor boekenfestivals of politieke bijeenkomsten: “Eerst ging mijn moeder vaak mee als bodyguard,” lacht ze, “maar het is zo duur voor organisaties om altijd een extra ticket en visum te regelen. Toen het niet mogelijk was om iemand mee te nemen naar Pakistan, moest ik wel in mijn eentje gaan. Sindsdien heeft mijn familie zich erbij neergelegd.”
‘Mannen zijn bang’
Salma heeft nu haar eigen stichting, Your Hope is Remaining, die onder andere zorgt dat meisjes een opleiding volgen en afmaken. Salma: “Indiase vrouwen moeten alleen poetsen, koken en kinderen baren, en hebben helemaal geen opleiding of vrijheid nodig, wordt vaak gedacht. We worden als een ding gezien, niet als een mens. Ook zijn Indiase mannen bang voor de kracht van vrouwen, dus houden ze ons het liefst dom en onopgeleid.”
De Indiase maatschappij is doordrenkt met vrouwenonderdrukking, vertelt Salma. En die invloed is zo sterk dat hij ook haar twee zoons, 18 en 20 jaar, in zijn greep heeft: “Ze accepteren mij, en zijn zelfs wel trots op me. Maar of ze hun toekomstige vrouw meer vrijheid gunnen dan andere Indiase mannen, durf ik niet te zeggen. De cultuur hier is zo sterk, daar kan zelfs ik als moeder weinig tegenin brengen.”
Salma verblijft nu in Den Haag tijdens het festival voor screenings, workshops en andere programmadelen. Ze vindt dat ook in Nederland vrouwen moeten blijven vechten tegen de heersende cultuur: “Vrouwen hebben hier wel veel meer vrijheid, maar worden ook vaak als een ‘ding’ gezien. Ook hier moet tegen gevochten worden.”
Tijdens met Movies that Matter festival in het Filmhuis in Den Haag (21 t/m 27 maart) is de documentaire Salma te zien.
