Nu het nationalisme en het populisme hoogtij vieren is er een toenemende kans op conflicten zowel tussen als binnen landen. Die waarschuwing bracht de Amerikaanse professor Douglas Rutzen, van het International Center Not-for-profit Law (ICNL), naar Den Haag. Hij sprak tijdens de jaarlijkse terugkomdagen een gezelschap Nederlandse ambassadeurs toe en stond daarna OneWorld te woord.
Wat was uw boodschap aan de ambassadeurs?
Wereldwijd zien we een afname van ruimte voor maatschappelijke organisaties (Civil Society). Studenten of mensenmassa’s die samenkomen maken regeringen nerveus. De maatschappelijke organisaties worden steeds vaker lastig gevallen.
Hoe groot is het probleem?
Sinds 2012 hebben zestig landen geprobeerd om de civil society aan banden te leggen. Tussen 2012 en 2013 verdubbelde het aantal landen waar het bergafwaarts ging, en die trend zette door. We bereiken een soort omslagpunt in de wereld, waarbij vrijheden worden ingeperkt. Ik doe dit werk al 30 jaar en ik heb het nog nooit zo erg meegemaakt.
Gebeurt dit overal in de wereld?
Ja, we zijn als ICNL wereldwijd actief maar vooral ook in de Verenigde Staten. In de jaren ’90 hadden we een hele positieve lijn, met steeds meer vrijheid wereldwijd. De 9/11 terreuraanslagen veranderden veel ten nadele van de civil society. Nu zien we een nog grotere toename van populisme. Steeds meer regeringen worden angstig voor mensen met andere opvattingen. Ze nemen de media en civil society onder vuur. Voorbeelden zijn overal: Hongarije, de Filipijnen, Egypte, Venezuela, Polen.
Op 11 September 2001 stierven drieduizend mensen. Blijkbaar hebben de maatregelen wel geholpen want zo’n grote aanslag is niet meer voorgekomen.
De uitdaging is dat we juist respect moeten hebben voor democratie en mensenrechten als we veiligheid willen bieden. Natuurlijk is het belangrijk om zorgen over veiligheid serieus aan te pakken. Laat ik Egypte als voorbeeld nemen. Decennia lang had het strenge anti-terreur maatregelen. Maar heeft het geholpen? Terreurdreiging is er nog steeds. Wanneer je als regime geen vreedzame vormen van oppositie voeren toelaat, dan is de enige optie die de oppositie nog over heeft een gewelddadige. Je krijgt het effect van een hogedrukpan, die bij teveel druk ontploft. Wie een te repressief systeem in een land voert heeft misschien stabiliteit op korte termijn, maar juist een veiligheidsprobleem op lange termijn.
Ziet u een risico op geweld in de VS?
De afgelopen jaren werd er niet zo veel gedemonstreerd. Nu zien we echter dat mensen opeens heel bezorgd worden. Bepaalde delen van de maatschappij geloven niet dat hun zorgen nog langer worden vertegenwoordigd door het Witte Huis of door de rechtbanken. Dus mensen gaan de straat op en doen dat veel vaker dan ooit tevoren. Toch gebeurt het vooralsnog vreedzaam.
Wat verwacht u voor de komende periode?
Ik ben bezorgd dat de huidige trend gaat leiden tot veel ‘onvrije democratieën.’ De opkomst van regeringen die door een democratisch proces gaan, inclusief verkiezingen en zo, maar helemaal geen onderdeel willen zijn van de vrije, liberale wereldmaatschappij zoals die na de Tweede Wereldoorlog ontwikkeld is. Zodra deze regeringen aan de macht zijn verliezen zij de interesse om de belangen van hun burgers te behartigen. Als alle landen zeggen: ons land komt eerst, zoals ‘America First’, dan is er een grotere kans op conflicten tussen landen.
Dit wil de meerderheid toch? Trump is democratisch gekozen…
Ja, maar hij haalde niet de meerderheid van de totale stemmen. Daarom moet het kiessysteem in de VS ook op de schop. Maar inderdaad, ik zie de aantrekkingskracht wel van een leider die zegt: ‘mijn land moet bovenaan staan.’ Maar dat kan grote gevolgen hebben. Als niemand om andere landen geeft, als iedereen bijvoorbeeld maar vervuilt en niemand denkt aan de gemeenschappelijke toekomst van de wereld, kan dat desastreus zijn. Denk maar aan de klimaatverandering.
Wat kunnen we doen om deze trend te keren?
We moeten de macht van onszelf als individu niet onderschatten. Ik vertel mijn studenten altijd dat ze impact kunnen hebben. Neem een probleem dicht bij je in de buurt en mobiliseer vrienden om er tegen in het geweer te komen. Laat je stem horen. Dat kan op sociale media, op straat of in de gewone media. Laat horen als je het ergens niet mee eens bent. En tot slot: ga de politiek in. Waarom niet? Als je ontevreden ben over het huidige leiderschap, blijf dan niet aan de kant staan en stel je verkiesbaar. Alleen door zelf in beweging te komen kan je dingen veranderen.
