Achtergrond

‘De Arabische cultuur is meer dan couscous en falafel’

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Nihad Sirees is een van de bekendste schrijvers van Syrië. In 2012 vluchtte hij uit Aleppo naar Duitsland om aan de censuur door het regime van Assad te ontkomen. In zijn memoires beschrijft hij hoe de inwoners van Aleppo vóór de oorlog leefden. “Door het Arabisch te vertalen en de cultuur toe te lichten help ik de Duitsers de migranten beter begrijpen.”

Nihad Sirees zit op de binnenplaats van een jeugdhostel in Den Haag. Hij rookt een pijp, terwijl hij met een enig misprijzen de jongeren die op de trappen liggen te zonnen gadeslaat. De tabak zit in een leren buideltje dat naast hem ligt. “Zo’n hotel, hoe kom ik hier nu weer?” bromt hij. “Ze zullen wel denken: wie is die oude man?”

Voor zo’n ‘oude man’ is Sirees opvallend enthousiast over de technologie die de 21e eeuw te bieden heeft. Tijdens zijn opleiding tot ingenieur in de jaren ’70 werkte hij nog met computers die een hele kamer in beslag namen. “Een schrijver moet een echte baan hebben”, zegt Sirees. “Dan ben je pas vrij om te schrijven wat je wilt.” Glimmend van plezier laat hij zien hoe hij met zijn smartphone door de straten navigeert. “Zo heb ik elke uithoek van Berlijn ontdekt.” Daar woont hij sinds hij in 2012 Aleppo moest verlaten. 

Ze wilden dat ik op televisie zou zeggen wat een aardige man Bashar al-Assad is. Dat weigerde ik

Sirees schreef zeven romans en het script voor de televisieserie The Silk Market, waarmee hij in de jaren ’90 in Syrië bij het grote publiek doorbrak. Zo populair was de serie dat hij zijn vaste baan aan de wilgen kon hangen. Het succes had ook een prijs: de geheime diensten hielden hem scherp in de gaten. Zijn laatste boek De stilte en de schreeuw liet hij in 2004 in Beiroet drukken en illegaal over de Syrische grens smokkelen. 

Toen hij iets te vaak bezoek van medewerkers van het regime begon te krijgen ontvluchtte hij het land. “Ze wilden dat ik op televisie zou zeggen wat een aardige man Bashar al-Assad is. Dat weigerde ik, maar ik wist dat ik voorzichtig moest zijn. Andere kunstenaars en intellectuelen verdwenen in de gevangenis.”

In Den Haag vertelt hij op uitnodiging van ProDemos tijdens de Nacht van de Dictatuur over zijn ervaringen in het Syrië van Assad. In De stilte en de schreeuw is de hoofdpersoon ook een schrijver die onder druk gezet wordt om voor het propaganda-apparaat van de dictator te werken. De dictator, die in het boek alleen De Leider heet, heeft steeds nieuwe trucs nodig om zijn publiek te bespelen. De Leider toont zich zelden in levenden lijve, maar laat bijvoorbeeld wel zijn militaire uniform aan een touw uit een raam van het paleis zakken zodat de uitzinnige massa’s even aan zijn mouwen kunnen voelen. 

We hadden nooit verwacht dat hij bereid zou zijn het land in puin te leggen om zijn positie te behouden

Bestaat er zoiets als een typisch Arabische dictator? 
“Ik denk dat alle dictators in principe hetzelfde zijn, of ze nu in het Midden-Oosten of in Afrika zitten. Ze denken aan zichzelf, niet aan het land. Zodra het volk verandering wil tonen zij hun ware, beestachtige aard. Bashar al-Assad studeerde voor oogarts, toen hij jong was wilde hij in een ziekenhuis werken. We hadden nooit verwacht dat hij bereid zou zijn het land in puin te leggen om zijn positie te behouden.” 

Al uw boeken spelen zich in Syrië af. Waar schrijft u over nu u niet meer in Syrië woont? 
“In Aleppo stonden gebouwen die eeuwenoud waren, wel vier- of vijfhonderd jaar. Nu zijn al die huizen, de bazaars, souks, weg. Platgebombardeerd.

De vernietiging van de historische stad is mijn grote crisis. Elk personage dat een schrijver creëert is verbonden met een bepaalde plaats en cultuur, met de samenleving en de geschiedenis daar. Waar iemand vandaan komt bepaalt wat hij doet en zegt. Stel dat het personage een muzikant is. Wat voor een muziek zal hij dan spelen? De muziek die hij kent, waarmee hij is opgegroeid. Hij kan niet bestaan zonder die muziek. Zo is het ook met architectuur, het is een vorm van cultuur die uit Aleppo die verdwenen is. Daarom schrijf ik geen romans meer.

In Berlijn woon ik alleen. Als ik aan mijn bureau zit komen er zoveel herinneringen boven. Ik werk nu aan een boek over de oude gebouwen van Aleppo. Aan de hand van foto’s van hoe het vroeger was schrijf ik over mijn jeugd en hoe we toen leefden.”

Ik mis simpele dingen, zoals ‘s ochtends wakker worden en dan samen koffiedrinken en kletsen en spelen met de kleinkinderen

Hoe bevalt Berlijn?
Stralend: “Goed. Het is geweldig cultureel. Zo kun je naar theatervoorstellingen met Engelse ondertiteling en doe ik mijn best om mijn werk in het Duits voor te lezen. Ik werk veel samen met andere Syriërs, onder andere aan een bundel van verhalen van Syrische schrijvers die nu als migrant in Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland wonen. Het boek wordt op de boekenbeurs van Frankfurt gepresenteerd. Ik vind het goed dat er op grote culturele evenementen aandacht is voor Syrië. 

Ik mis Syrië enorm. Vooral het gezinsleven. Op mijn leeftijd is het moeilijk zo ver weg te zijn van mijn kinderen. Mijn zoon woont in Londen, mijn dochter en haar man zijn nog in Aleppo. Zij besloot te blijven omdat haar schoonouders heel oud zijn en zorg nodig hebben. Ik mis simpele dingen, zoals ‘s ochtends wakker worden en dan samen koffiedrinken en kletsen en spelen met de kleinkinderen. Zes en drie zijn ze nu. Ik zou ze graag voorlezen en de liedjes zingen die bij onze cultuur horen.”

Uw tv-serie The Silk Market was een enorme hit in Syrië. Waarom moeten wij naar deze serie kijken?
“De serie gaat over de korte periode in de jaren ’50 waarin Syrië onder de heerschappij viel van Gamal Abdel Nasser, de president van Egypte. Voor die tijd had Syrië nog democratische instituties, maar Nasser maakte daar een einde aan. Hij schafte politieke partijen af en legde de pers aan banden. De manier waarop hij dat deed – door het leger en de geheime diensten in te zetten – heeft de toon gezet voor hoe het er nu in de Arabische wereld aan toe gaat. 

Toen de serie in 1996 uitkwam was het voor ons een manier om kritiek op het regime te leveren. De kijker maakt namelijk zelf de vergelijking wel tussen wat Nasser toen deed en het bewind van Hafez al-Assad, dat hoef je hem niet uit te leggen. Maar het regime kon de serie niet verbieden, want het was tenslotte een historisch verhaal.  

Door het Arabisch te vertalen en de cultuur toe te lichten help ik de Duitsers de migranten beter begrijpen

Nu ben ik blij dat we het oude Aleppo voor de serie hebben kunnen filmen. Nou ja, blij ben ik niet, maar we hebben geluk gehad. Dankzij deze beelden hebben mensen in het Westen ook een kans om te zien wat Aleppo ooit betekende. In de krant en op tv zien jullie alleen de vernietiging.”

Duizenden vluchtelingen kwamen vanuit Syrië naar Europa. Hoe kunnen Europese landen hen helpen integreren in de maatschappij? 
“Integratie moet van twee kanten komen. De migranten moeten de taal goed leren spreken en meedoen in de maatschappij. Maar het is ook belangrijk dat de Europeanen leren wie deze mensen eigenlijk zijn, wat hun geschiedenis is. Als ik hier (in de Stationsbuurt, red.) over straat loop zie ik overal al Arabische restaurants. Dat is leuk, maar onze cultuur meer is dan couscous en falafel. De Arabische poëzie is bijvoorbeeld heel belangrijk geweest in de literatuur. Door het Arabisch te vertalen en de cultuur toe te lichten help ik de Duitsers de migranten beter begrijpen. Het voelt goed dat ik me op deze manier nuttig kan maken.” 

Nihad Sirees was in Nederland op uitnodiging van het Humanity House.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons