Het is ruim dertig jaar geleden dat in Argentinië een einde kwam aan een van de meest gewelddadige dictatoriale regimes in Zuid-Amerika. Maar nog steeds zoeken Argentijnen naar verdwenen bloedverwanten en ook justitie draait overuren om de misdadigers van de dictatuur achter slot en grendel te krijgen.
Zenuwachtig
En af en toe is er goed nieuws te melden: zo vond Estela de la Cuadra haar verloren gewaande nichtje na 37 jaar terug in Nederland. In haar kleine woning in La Plata, een stad op een uurtje rijden van Buenos Aires, vertelt Estela over het eerste gesprek met Ana. “We waren allebei erg zenuwachtig, dus we moesten vooral lachen om elkaar”.
Ana’s tante wil nog niet kwijt of en wanneer Ana naar Argentinië komt. “Er komt nu veel op haar af. Ze heeft nu tijd nodig voor zichzelf nodig. Maar zodra Ana op bezoek komt, dan maak ik een asado (Argentijnse barbecue) voor haar.”
Tussen 1976 en 1983 werden duizenden Argentijnen ontvoerd, gemarteld en vermoord door de militaire junta. Het regime wilde de samenleving zuiveren van alle linkse elementen. Zij waren volgens de militairen schuldig aan alle problemen van Argentinië. Ook de familie van Estela werd een doelwit.
De regering dacht dat we door een universitaire opleiding brave burgers zouden worden, maar we radicaliseerden juist
“Ik kom uit een echt politiek nest. Mijn vader was een Spaanse Republikein. Bij ons aan tafel ging het altijd over politiek.” Volgens Estela was dat indertijd echter heel gewoon. La Plata was indertijd een studentenstad omringd door fabrieken: vruchtbare grond voor (radicaal) linkse partijen. Arbeiders en studenten sloegen de handen ineen voor een meer rechtvaardige samenleving: “De regering dacht dat we door een universitaire opleiding brave burgers zouden worden, maar we radicaliseerden juist”.
Toen de militairen in maart 1976 de macht grepen had dat grote gevolgen voor de familie De La Cuadra. Binnen enkele maanden werd broer Roberto ontvoerd, en moesten broer Luis en zus Soledad vluchten naar Italië.
Knap
Even is het stil. Dan haalt Estela een foto uit een envelop. “Kijk, dit is mijn zus Elena. Dit is de moeder van Ana. Wat is ze knap hé?” De zwangere Elena werd samen met haar vriend Hector in februari 1977 opgepakt en vastgehouden in een clandestien detentiecentrum in de stad. Op 16 juni 1977 werd Ana in gevangenschap geboren.
Via-via bereikte het nieuws dat Ana was geboren de familie De La Cuadra. Maar omdat niemand precies wist waar Elena en Ana waren, schakelde de familie de hulp van de Katholieke Kerk in. “Mijn ouders hadden geen speciale band met de Kerk. Maar de Kerk was over het algemeen goed ingelicht. We hoopten via hen meer informatie te kunnen krijgen.”
Via het Vaticaan kwamen ze bij de Jezuïet Jorge Mario Bergoglio – de huidige paus Franciscus – terecht
De zoektocht liep echter uit op een deceptie. Via het Vaticaan kwamen ze bij de Jezuïet Jorge Mario Bergoglio – de huidige paus Franciscus – terecht. Een van zijn contacten wist de familie te vertellen dat de situatie van Elena ‘onomkeerbaar’ was, en dat Ana was ondergebracht bij een ander gezin.
Estela kon echter weinig aan de situatie doen. Zij was inmiddels uit angst ondergedoken. Toen ook haar man en haar oudste zoon werden opgepakt, was de maat vol. “Nadat mijn zoon werd vrijgelaten ben ik in 1978 na het WK met de kinderen via Brazilië naar Zweden gevlucht. “Ik ging van dertig graden boven nul, naar veertig onder nul. Brrrrrrr.”
Dwaze Moeders
Grootmoeder Alicia De La Cuadra zette ondertussen onvermoeid de zoektocht naar haar (klein)kinderen door, vanuit Argentinië. “Het regime liet mijn ouders met rust, vanwege hun leeftijd vormden zij geen gevaar.” Toch was het uitgerekend Alicia die samen met andere moeders uit La Plata de ‘Dwaze Moeders’ oprichten. In binnen- en buitenland vroegen zij aandacht voor het lot van hun verdwenen kleinkinderen. Daarmee de vrouwen – en hun witte hoofddoekjes – symbolen van de strijd voor mensenrechten.
Ana is inderdaad de dochter van Elena. Voor grootmoeder Alicia kwam dat nieuws echter te laat
Na de terugkeer van de democratie in 1983 bleven de Dwaze Moeders zoeken naar hun verdwenen (klein)kinderen, met succes. Via rechtszaken en DNA-tests zijn inmiddels 115 kinderen opgespoord, waaronder Ana. Dankzij een anonieme mail wist Ana dat men naar haar op zoek was. Op 25 april 2014 stond ze vrijwillig bloed af voor een DNA-onderzoek, via de Argentijnse ambassade. Op 21 augustus was daar eindelijk het verlossende woord: Ana is inderdaad de dochter van Elena de la Cuadra. Voor grootmoeder Alicia kwam dat nieuws echter te laat, zij overleed namelijk in 2008.
Rechtszaak
Toch is er hoop voor families zoals De La Cuadra. Sinds 2003 heeft de Argentijnse justitie steeds meer moeite gestoken in het opsporen van misdadigers van het militaire regime. Praktisch alle kopstukken zitten inmiddels achter de tralies. Sinds 2009 worden ook de ‘kleinere vissen’ vervolgd.
In een megarechtzaak staan 63 nu verdachten voor de rechter. Zij worden beschuldigd van betrokkenheid bij 789 schendingen van mensenrechten. Ook de zogenaamde dodenvluchten, waarbij politieke gevangenen levend uit een vliegtuig boven zee werden gegooid, worden behandeld. De vader van Ana Libertad, Hector Baratti kwam op die manier om het leven.
Julio Poch
Een van de verdachten is de Nederlands-Argentijnse piloot Julio Poch. Hij zit inmiddels al vijf jaar vast in afwachting van de uitspraak van de Argentijnse rechtbank. Het proces verloopt echter moeizaam, onder andere door het grote aantal verdachten en getuigen dat gehoord moet worden.
Anno 2014 zijn tienduizenden Argentijnen nog steeds op zoek naar de waarheid en gerechtigheid
In de zaak tegen Poch komt daar door de samenwerking tussen de Nederlandse en de Argentijnse rechtbank ook nog een taalbarrière bij: zo werd de Nederlandse tolk meerdere malen door de aanwezigen in de rechtszaal (waaronder Julio Poch).
Gecorrigeerd
Het roept een beeld op dat ook in de Nederlandse media overheerst: dat de zaak tegen Poch houtje-touwtje aan elkaar hangt. Dat is ook de boodschap van de reportage van Brandpunt Reporter. Daarin stelt mede-aanklager Rodolfo Yanzón zelfs dat er onvoldoende bewijs is om Poch schuldig te verklaren.
Daar denkt hoofdaanklager Guillermo Friele anders over. In een latere fase van het proces zal volgens hem nieuw bewijsmateriaal worden gepresenteerd. Een uitspraak wordt dan ook pas in de loop van 2015 verwacht.
De vondst van Ana Libertad en de rechtszaak tegen Julio Poch laten zien dat de militaire dictatuur nog steeds actueel is. Anno 2014 zijn tienduizenden Argentijnen nog steeds op zoek naar memoria, justicia y verdad. Herdenking, de waarheid en gerechtigheid.
