Het is zomer en in de metropolen Rio de Janeiro en São Paulo is het ongelooflijk heet. De mensen hebben het over bijna niets anders meer. Maar daarmee kent het gebied tegelijkertijd een extreme droogte. De verkwikkende zomerregens zijn grotendeels uitgebleven, niet alleen dit jaar, ook vorig jaar. Elke regendruppel wordt met gejuich ontvangen, maar vaak blijft het bij een miezerig motregenbuitje. Ondertussen zijn de niveaus van de waterreservoirs die de grote steden van water moeten voorzien tot schrikbarende lage niveaus gedaald. De overheid dringt aan op zuinigheid met water. De koffieboeren in het zuidoosten zien een rampzalige oogst tegemoet vanwege de droogte.
Opgedroogd beekje in São Paulo. Foto: Wies Ubags
Op 1 januari 2015 is de nieuwe regering van de herkozen presidente Rousseff aangetreden met daarin een minister van Wetenschap en Technologie die klimaatscepticus is en een minister van Landbouw die door natuurbeschermers spottend de kettingzaagkoningin wordt genoemd. Als senaatslid was deze Kátia Abreu een van de meest vooraanstaande spreekbuizen van de agrolobby. Met name aan de sojateelt in het westen van Brazilië zijn al miljoenen hectaren woud opgeofferd. Het land gaat door een economisch dal, dus de hoofdtaak van de nieuwe regering is het herstel van de economie. Er moet geld worden verdiend, er moeten wegen worden aangelegd of verbeterd en de regering wil nog meer stuwdammen aanleggen voor de opwekking van elektriciteit, hoewel sommige bestaande al worden bedreigd door een laag waterpeil. In dat politieke klimaat heb je als beschermer van het regenwoud het tij tegen.
Duizend liter per boom
Maar er gloort licht aan de horizon. Sinds de grote klimaatconferentie in de Peruaanse hoofdstad Lima afgelopen december wint de wetenschapper Antônio Nobre in Brazilië aan gehoor. Hij heeft een gedenkwaardig rapport geschreven, getiteld De toekomst van het klimaat van het Amazonegebied (oktober 2014). Nobre heeft het over zwetende bomen in het Amazonebos die zorgen voor wolkenvorming in de lucht. Elke boom produceert volgens hem duizend liter per dag, vocht dat wordt opgezogen uit de bodem en dat in de lucht wordt uitgezweet. Het hele Amazonegebied is volgens metingen van hem en zijn collega’s goed voor 20 miljard ton water in de atmosfeer per dag.
Elke boom produceert duizend liter water per dag
Maar daar blijft het niet bij. Dat vocht dat het Amazongebied produceert verplaatst zich onder andere naar het zuiden van Brazilië, naar de deelstaten Rio de Janeiro en São Paulo. Maar ook naar Brazilië’s zuidwestelijke buurlanden Paraguay en Bolivia, die zonder het Amazonegebied woestijn zouden zijn, zoals andere woestijnen rond de keerkringen: bijvoorbeeld de Atacamawoestijn in Chili en de Kalahariwoestijn in zuidelijk Afrika. Nobre noemt het vliegende rivieren, die voor de watervoorziening in het land onmisbaar zijn: voor de boeren en hun teelten, én voor het drinkwater van de burgers. Maar daar zit dus tegelijkertijd het grote gevaar, iets wat de Brazilianen nu aan den lijve ondervinden. Door de ontbossing wordt er minder regen gevormd en als we niet uitkijken worden grote delen van ons continent woestijn, waarschuwt Nobre, en hij is niet de enige.
Zweetklieren
Nobre wordt in zijn betoog gesterkt door wetenschappers uit de Verenigde Staten die tot soortgelijke conclusies kwamen. In het wetenschappelijke tijdschrift Nature Climate Change verscheen het artikel Effects of Tropical Deforestation on Climate Change and Agriculture van hoogleraar milieuwetenschappen Deborah Lawrence. Zij heeft veldonderzoek gedaan in Costa Rica, Mexico, Kameroen en Indonesië. Lawrence betoogt dat ontbossing van tropische gebieden in Latijns Amerika, Afrika en Azië nadelige gevolgen heeft tot in de Verenigde Staten, Europa en China toe. De bossen zijn niet alleen de longen van de aarde, maar ook de zweetklieren, betoogt ze net als Nobre. Ze zweten vocht uit dat zorgt voor afkoeling en regen.
Natuurbeschermers en boeren moet geen ruzie maken, maar de handen juist ineen slaan
Door de ontbossing komt er niet alleen meer koolstof in de lucht omdat er minder bomen zijn om dat op te nemen, maar het verandert ook luchtstromen en de vochtigheidsgraad in de atmosfeer. Het gevolg is dat het in bepaalde gebieden veel meer dan gebruikelijk gaat regenen en in andere juist veel minder. Volgens Lawrence leidt ontbossing in ieder geval tot 10 tot 15 procent minder regenval in het gebied direct rondom het regenwoud. Ontbossing in het Congo bassin in Afrika leidt tot 40-50 procent minder regen in de regio, stelt ze, en een temperatuursverhoging van drie graden. Ontbossing van de Amazone treft niet alleen Brazilië en omringende landen die Amazonewoud bevatten, maar ook landbouwgebieden in Argentinië waar soja, graan en tarwe wordt verbouwd. Dus zouden de natuurbeschermers en de boeren geen ruzie moeten maken, maar de handen ineen moeten slaan.
Vochtige wolken vormen zich boven de tropische bossen van Brazilië.
Oorlog tegen onwetendheid
Volgens Antônio Nobre zijn er in Brazilië ook al waardevolle onderzoeken gedaan, onder andere door het landbouwinstituut Embrapa, om landbouwgronden beter te benutten, zodat er minder grond nodig is en meer kan worden teruggegeven aan het woud, maar hij voorziet dat daarvoor de geesten nog niet rijp zijn. Nobre zegt het zo in het bevlogen en zelfs wat bombastische slotwoord van zijn rapport De toekomst van het klimaat van het Amazonegebied: 'De mythe van het Amazonewoud is veel groter dan dat wat wij mensen erin kunnen zien. Het gaat veel verder dan een geografisch museum van bedreigde soorten en betekent veel meer dan een opslagplaats van koolstof. Het woud is een indrukwekkend technologisch park van de natuur, een levend complex dat een krachtige fabriek voor milieudiensten vormt.'
De Braziliaan ijvert ervoor dat we ons best gaan doen om al die biologische processen in het bos te gaan onderzoeken en begrijpen. Volgens hem staan de noden van de moderne maatschappij en een gezond Amazonewoud niet haaks op elkaar. Door te begrijpen hoe het woud functioneert, kan de maatschappij ook beter worden. Hij pleit voor een harde wake up call en noemt het zelfs een oorlog tegen de onwetendheid: 'De oorlog tegen de onwetendheid en vóór het bewustzijn van het vitale belang van de bossen is de beste strategie om de maatschappij zo ver te krijgen om de verloren tijd in te halen (door herbebossing, red.) en zo de ergste van klimaatrampen te voorkomen.'
Aan dovemansoren?
Zijn betoog heeft in de pers wel wat los gemaakt, maar uit de hoek van de nationale regering blijft het oorverdovend stil. De gouverneur van de deelstaat São Paulo, Geraldo Alckmin, trok de bevindingen van Nobre in twijfel: “Ik vind het moeilijk om deze droogte aan ontbossing te wijten, omdat we het probleem ook zien in andere regio’s zoals Colombia en Chili.” Daarmee lijkt hij zich niet te realiseren dat dat juist is wat de wetenschappers betogen.
Nobre’s broer Paulo, klimaatwetenschapper, vindt het voorbarig om de huidige droogte aan ontbossing toe te schrijven. Volgens hem is de urbanisatie en de vorming van 'hitte-eilanden' door de grote steden ook een belangrijke factor. Maar net als Antônio pleit hij voor herbebossing en ook voor het planten van meer bomen in de steden om die hittevorming tegen te gaan. Ondertussen vallen de eerste regendruppels in de droge gebieden, maar daarmee zijn de problemen nog lang niet opgelost.
Foto: cc
