Vanaf de boerderij kun je 'm in de verte zien stromen, de IJssel. De aangrenzende uiterwaarden van liefst 160 hectare grasland worden begraasd door ruim honderd koeien. De waterstand van de rivier is momenteel laag, maar dertig dagen per jaar staan ook de uiterwaarden onder water. "Normaalgesproken in januari", vertelt Harberink. "Daarna trekt het water zich weer terug en kunnen de koeien weer de uiterwaarden in."
Wat is dat precies, een waterboerin?
"Dat houdt in het kort gezegd in dat ik het houden van een boerenbedrijf combineer met water- en natuurbeheer. De stichting IJssellandschap startte een in 2010 het initiatief 'natuurderij Keizersrande' in het kader van het landelijke programma 'Ruimte voor de Rivier' (zie kader, red.) en dat leek me een erg interessant project om in te stappen. Na wat gesprekken heeft de stichting uiteindelijk besloten om voor mij te kiezen en sinds 2012 ben ik beheerder van Keizersrande. Met de natuurderij run ik een biologisch melkveebedrijf en onderhoud ik de uiterwaarden zo, dat bij extreem hoogwater het water uit de IJssel goed kan worden geborgen."
Ruimte voor de rivierDe Nederlandse rivieren hebben steeds vaker te maken met hoge waterstanden door meer regen- en smeltwater. Om de kans op overstromingen te verminderen, startte Rijkswaarstaat een aantal jaar geleden een dertigtal projecten op verschillende 'knelpunten' in Nederlandse rivieren, zoals in het Waalgebied bij Nijmegen en het IJsselgebied bij Deventer. De projecten zouden eind 2015 voltooid moeten zijn, zodat het rivierengebied in Nederland beschermd is tegen hoogwater. Lees hier meer over het programma.
Hoe doe je dat?
"Het grootste deel van het werk wordt gedaan door de koeien, zo'n 150 bij elkaar. Om hoogwater goed te kunnen opvangen in uiterwaarden is het belangrijk dat het goed onderhouden blijft. De koeien zijn 300 dagen per jaar buiten en grazen over het hele gebied. Het is een speciaal ras, de MRIJ (Maas-Rijn-IJssel, red.). Dat is een makkelijk te onderhouden soort dat goed is in te zetten voor natuurbegrazing. Dat begrazen zorgt ervoor dat de begroeiing van de bodem kort blijft waardoor de speciaal gegraven geulen niet dichtslibben. In totaal liggen er drie geulen in de uiterwaarden, van zo'n 70 meter breed en 5 meter diep. Zonder die koeien en zonder die geulen zou het water bij hoogwater wel 12 centimeter hoger staan."
Zonder de geulen en de begrazing van de koeien zou het water bij hoogwater wel 12 centimeter hoger staan
En dan kun jij voor de rest lekker achterover leunen?
"Nee, zeker niet. Het is verder een normaal melkveebedrijf, mijn inkomsten bestaan voor tweederde uit de productie van vlees en melk. Daarnaast moet ik ook zelf de uiterwaarden in om onderhoudswerk uit te voeren. Het gras dat niet wordt begrazen, zo'n 20 procent, maai ik zelf en gebruik ik als hooi voor de koeien in de winter. Ook moeten bijvoorbeeld de wilgen worden geknot en heggen worden gesnoeid."
Harberink dirigeert de koeien naar de uiterwaarden om het gebied langs de IJssel goed te begrazen.
Waarom is het eigenlijk belangrijk dat dit gebeurt, het is toch voorheen nooit fout gegaan?
"Eens in de zoveel jaren hebben gebieden in Nederland langs de rivier te kampen met extreem grote hoeveelheden water, zoals in 1995. Door klimaatverandering neemt de kans toe dat zoiets vaker gebeurt. Het wordt warmer, dus komt er meer smeltwater vanuit de bergen en de winters worden natter. Met hier als gevaar dat de stad Deventer bij extreem hoogwater onder water komt te staan. De locatie, vlak boven de stad, is niet toevallig gekozen. De IJssel versmalt hier en vormt een zogenaamde flessenhals. En hoe smaller de rivier, hoe minder water het tegelijkertijd aankan."
Door klimaatverwarming neemt de hoeveelheid regenval en smeltwater toe en daarmee stijgt de kans op extreem hoogwater, zoals in 1995
De projecten van 'Ruimte voor de Rivier' zijn niet bepaald goedkoop te noemen. Gezamenlijk zorgen ze voor een kostenplaatje van zo'n 2,3 miljard euro. "Maar als het een keer misgaat zijn de kosten nog veel groter", benadrukt Harberink. "Je moet zo'n bedrag wel investeren en niet wachten tot het een keer fout gaat. Het zijn in feite nieuwe deltawerken. Vroeger bouwden ze met heel veel man en geld een afsluitdijk, nu wordt er gekeken waar de natuur zoveel mogelijk haar gang kan blijven gaan."
Wat is er zo bijzonder aan dit project?
"Keizersrande is in meerdere opzichten een goede uitkomst voor mens en natuur. Waar voorheen het beheren van water een arbeidsintensief en kostbaar proces was, is deze methode juist het tegenovergestelde. Er lopen hier een paar stagiairs en wat parttime krachten. Door de combinatie van een boerenbedrijf en natuur- en waterbeheer sla je bovendien twee vliegen in een klap, je verdient namelijk een deel terug. Daarnaast is dit natuurlijk een prachtig gebied voor fietsers en wandelaars. Ik zorg ervoor dat alle paden begaanbaar blijven. Een van de geulen wordt gebruikt door roeiers om te trainen en zit vol met vis. Flora en fauna kunnen hier vrij hun gang gaan."
Zijn er inmiddels al meer waterboeren of -boerinnen?
"Voor zover ik weet niet. In Duitsland hebben ze een vergelijkbaar project, maar dan met een paardenbedrijf. Ik weet ook niet of je in Nederland op meer plekken langs de rivier hetzelfde concept kunt toepassen. Per locatie moet worden gekeken wat er geschikt is om hoogwater te kunnen opvangen. Soms is dat ontpoldering, soms dijkverlegging en in mijn geval dus met geulen en koeien voor de begrazing van de uiterwaarden. Ik hoop de activiteiten op de natuurderij in de toekomst te kunnen uitbreiden. Ik wil meer eigen producten gaan verkopen. Bijvoorbeeld brood van eigen tarwe, bier van eigen gerst of kaas van eigen melk. Maar ik ben pas net begonnen, dus ik moet eigenlijk nog niet te ver vooruit kijken. Het is eerst zaak om het huidige werk door te zetten."
