Gooit TTIP ons water te grabbel?

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Half april zit de Europese Commissie in New York voor de negende onderhandelingsronde van TTIP. Water gaat officieel geen onderdeel uitmaken van dit vrijhandel- en investeringsverdrag. Maar zowel bilaterale investeringsverdragen als CETA, het multilaterale verdrag tussen Europa en Canada dat al in 2014 is getekend, tonen aan dat de meeste handelsovereenkomsten niet garanderen dat de toegang tot water als mensenrecht wordt beschermd.

Onlangs werd Argentinië via de omstreden ISDS-clausule gesommeerd om 405 miljoen dollar te betalen aan de Franse drinkwatermultinational SUEZ. Reden: vanwege een economische crisis en contractnalatigheid had de overheid het water weer in eigen beheer genomen. 

Onlangs werd Argentinië gesommeerd om 405 miljoen dollar te betalen aan de Franse multinational SUEZ

Argentinië mag 405 miljoen ophoesten
Na een jarenlange ISDS-rechtszaak oordeelde ICSID (Internationaal Centrum voor Beslechting van Investeringsgeschillen) in het voordeel van de Franse water en energiemultinational SUEZ. Argentinië moet aan de multinational 405 miljoen dollar betalen omdat de overheid in 2006 de watervoorziening van Buenos Aires weer in eigen handen heeft genomen. Deze boete zal op het bordje van de Argentijnse belastingbetaler belanden. 

De watervoorziening van Buenos Aires is van 1993 tot 2006 in privaat beheer geweest. Het waterbedrijf was sindsdien in handen van de Franse multinational SUEZ. In deze periode schoten waterprijzen de lucht in en kwam de multinational maar zestig procent van de afgesproken uitbreidingen en investeringen na. Daarbovenop werkte het bedrijf zich flink in de schulden. In 2002 stond het private bedrijf 700 miljoen dollar rood. Dit staat gelijk aan de afzet van drie jaar of twintig keer de nettowaarde van het bedrijf.  

Vanwege torenhoge schulden, prijsstijgingen van 60 procent en contractnalatigheid (zie kader) annuleerde de Argentijnse overheid in 2006 het contract met SUEZ. Via ISDS sleepte de Franse multinational Argentinië voor het internationaal investeringsgeschillen tribunaal. De rechters gaven SUEZ gelijk omdat Argentinië dankzij het handelsverdrag met Frankrijk niet de macht heeft om een slecht functionerend bedrijf de deur te wijzen. Om deze en vele andere redenen is de ISDS-bepaling een doorn in het oog van voorvechters van het recht op schoon drinkwater.

Privaat waterbeheer is passé
Waterrechtszaken zijn geen verrassing. Het rapport dat TNI begin deze maand publiceerde laat zien dat in de afgelopen vijftien jaar door 235 (regionale) overheden het geprivatiseerde waterbedrijf weer in publiek beheer werd genomen. Dit gebeurt niet alleen in gebieden buiten Europa, maar ook in steden als Parijs en Berlijn. Heel wat burgers, experts en beleidmakers zijn er sinds de opmars van de private sector achter gekomen dat bedrijven die winstmaximalisatie tot doel hebben, de waterprijs laten oplopen en niet voldoende investeren in de infrastructuur. Daardoor is de toegankelijkheid van water op veel plekken in de wereld op het spel komen te staan. Maar wanneer overheden genoeg hebben van privaat water kunnen ze vanwege de ISDS-clausule in handels- en investeringsverdragen enorme claims aan hun broek krijgen.

Hoe je via handelsverdragen landen aanklaagt
Het eerste bilaterale investeringsverdrag werd in 1959 tussen Duitsland en Pakistan beklonken. Inmiddels zijn er ruim 3,200 handelsverdragen, waarvan 2.902 een bilaterale overeenkomst zijn. Deze verdragen hebben tot doel de handel tussen landen te bevorderen en een voordelig investeringsklimaat draagt daaraan bij. Ze beschermen de rechten van investerende bedrijven en beperken de macht van de staat om beleid ten nadele van de private sector – en in het belang van mens en milieu – vorm te geven. Nederland staat bekend om haar zeer gunstige investeringsklimaat.

Waren er begin jaren negentig nog maar een handjevol ISDS-rechtszaken, eind 2013 stond de teller op 568 – waarvan 10 procent trouwens via Nederlandse handelsverdragen lopen

De onpopulaire ISDS-clausule, die in nagenoeg alle lopende handels- en investeringsverdragen een rol speelt, staat hier garant voor. Deze clausule maakt het mogelijk dat bedrijven overheden kunnen aanklagen wanneer ze winsten zijn misgelopen óf wanneer dat het vooruitzicht is. Waren er begin jaren negentig nog maar een handjevol ISDS-rechtszaken, eind 2013 stond de teller op 568 – waarvan 10 procent trouwens via Nederlandse handelsverdragen lopen.

ludieke acties om aandacht te vragen voor TTIP Burgers proberen met ludieke acties het TTIP-verdrag tegen te houden. Foto: Flickr

Van alle zaken zijn er al 355 beslecht. In ruim 50 procent daarvan heeft de investeerder gelijk gekregen of zijn de partijen tot een schikking gekomen. Het resultaat: de overheid en dus de belastingbetaler moeten het aanklagende bedrijf miljoenen betalen. Bedrijven spannen dus ook rechtszaken aan wanneer een overheid het water weer in eigen beheer neemt, bijvoorbeeld om het water voor iedereen betaalbaar te houden.

Blijf van ons water af!
De ISDS-clausule is ook opgenomen in CETA, het handelsverdrag tussen Canada en Europa. De vijf-jaar-durende onderhandelingen hadden plaats achter gesloten deuren, totdat de definitieve overeenkomst in september 2014 opeens op tafel lag. Gelekte documenten tonen aan dat Europa water wilde opnemen in het verdrag. Dat wil zeggen dat Canadese investeerders de mogelijkheid moeten hebben om Europese (drink)watervoorzieningen te privatiseren. Een volgende overheid kan dat vanwege ISDS niet schadeloos ongedaan maken. Door de publieke druk die na de gelekte documenten is opgevoerd werd water uiteindelijk niet expliciet opgenomen in CETA. Maar het handelsverdrag laat genoeg ruimte voor onduidelijkheden. Via een omweg kunnen bedrijven nog steeds Europese overheden overtuigen het water te privatiseren.

Via een omweg kunnen bedrijven nog steeds Europese overheden overtuigen het water te privatiseren

TTIP lijkt in veel opzichten op CETA, wat betreft geheimhouding en inhoud. In TTIP wordt net zoals in CETA gebruikt gemaakt van een ‘negatieve lijst’. Alle publieke middelen waar buitenlandse investeerders niet aan mogen komen moeten op dit lijstje staan. In de zomer van 2014 stonden publiek bekostigde educatie, gezondheidszorg en sociale én watervoorzieningen op de lijst. Dat is goed nieuws, maar nu is het zaak dat water – net als de andere voorzieningen – erop blijft staan. Slechter nieuws is dat de Europese Commissie met TTIP de ISDS-clausule opnieuw binnenhalen.

Heel wat burgers en maatschappelijke organisaties verzetten zich tegen TTIP en ISDS. Wil jij ook je stem laten horen? Teken dan hier de petitie. 

 

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons