Een hobbelige zandweg leidt door een droge vallei van de provinciestad Stepanavan in Armenië naar de achterliggende dorpjes. Daar verderop ligt Sverdlov. Het dorp, in het noorden van het land, ligt net over de grens met Georgië, achter de bergen die de landen van elkaar scheiden. Bij het verlaten van de stad gaat de geasfalteerde weg al snel over in een onverharde, stoffige weg langs dorpen, akkers, huisjes en over bergpassen met heldere beekjes en bronnen.
Nog 19 miljoen Europeanen zonder schoon drinkwater
Sverdlov is geen uitzondering in Armenië, en zeker niet in die Europese regio waar het probleem van schoon drinkwater urgent blijft. Volgens de World Health Organization, hebben 19 miljoen mensen in de Europese regio geen toegang tot schoon drinkwater. Ongeveer 100 miljoen mensen hebben nog geen watervoorzieningen in hun huis. Er zijn opmerkelijke verschillen tussen de stad en het platteland, vooral in de Kaukasus en Centraal-Azië. Daar heeft slechts 50 procent van de bevolking op het platteland leidingwater heeft.
De inwoners van Sverdlov leven voornamelijk van het land of van seizoenswerk, de mannen werken veelal in de bouw. Er zijn weinig voorzieningen en de jeugd trekt grotendeels weg – naar de Armeense hoofdstad Jerevan, naar Rusland of nog verder voor studie of werk.
Bronwater te over
Het is een zomerse namiddag in het dorp, laat op de dag. De zon brandt nog hevig op de golfplaten daken van de huisjes in de vallei. Kippen scharrelen rond door de tuin, verderop klinkt gerinkel van pannen op een erf, ergens brandt een houtvuurtje. Verder is het stil. Het zandpad dat door het dorp heen slingert ligt er verlaten bij.
"Daar in de bergen hebben we waterleidingen aangelegd. Alleen dit deel van de huizen in het dorp heeft nu stromend water." Burgemeester Kamo wijst in de verte. We staan op een hoog punt in het dorp bij de oude kerk en hebben een schitterend uitzicht op de bergen, een paar kilometer verderop, waar meer dan genoeg bronwater stroomt.
Een van de plekken in Sverdlov waar schoon drinkwater kan worden gehaald. Foto: Jenda Terpstra
Toch lukt het niet om iedereen in het dorp van stromend drinkwater te voorzien. Het probleem in Sverdlov is dat oude waterleidingsysteem nog aangelegd is tijdens de Sovjet-Unie. Na de onafhankelijkheid raakten ze in verval omdat de verantwoordelijke instanties wegvielen. Veel oude buizen moeten vervangen worden. Bovendien zijn er nog zo’n 230 mensen in het dorp die niet aangesloten zijn op het waternet. Hiervoor is nog zo’n 1200 meter waterleiding nodig.
Er is een watercomité opgezet die het waterleidingsysteem onderhoudt, vergelijkbaar met de Nederlandse waterschappen, maar dan heel lokaal en direct gekozen door de bevolking. Elk huishouden levert een kleine beidrage aan onderhoud en reparaties die moeten gebeuren. Maar omdat de mensen arm zijn is er geen geld om het gehele netwerk te vervangen. Het gevolg is dat mensen water tappen uit het gezamenlijke reservoir in het dorp waar het water uit de bergen nu heen stroomt.
Een rol voor de overheid
Sverdlov is slechts één van de vele dorpen in Armenië met dit probleem. In grote delen van het land zijn de waterleidingen en systemen dringend aan reparatie en vervanging toe. In de hoofdstad Jerevan hadden de mensen 15 jaar geleden slechts zes uur water per dag in hun huizen. Voor velen moeilijk te verkroppen gezien de grote natuurlijke watervoorraden in hun land.
Armenië is een arm land dat de economische ineenstorting na de val van de Sovjet-Unie niet te boven is gekomen. Het straatbeeld wordt getekend door vervallen flats, Sovjet fabrieken, en oude auto’s uit vervlogen tijden. Werkloosheid en armoede zijn aan de orde van de dag in het land met ruim 3 miljoen inwoners.
Gezien de grote natuurlijke watervoorraden in het land, is de beperkte toegang tot schoon drinkwater voor veel Armenen moeilijk te verkroppen
Door het gebrek aan investeringen over de jaren en te weinig onderhoud raakten riolering vervallen, werken afvalwaterzuiveringsinstallaties niet meer, en raakte drinkwater vervuild door de oude roestende buizen. Op het platteland was de situatie niet veel beter. De Armeense overheid werkt samen met financiering en hulp van de Wereldbank met succes aan een drinkwater plan voor de hoofdstad Jerevan, en is met een opmars bezig om ook andere gebieden – waaronder dorpen op het platteland – te voorzien van schoon drinkwater. Maar het gaat volgens sommige inwoners niet snel genoeg, en het wantrouwen in de bekwaamheid van de regering om voorzieningen te creëren helpt niet mee.
Hulp van buiten: handen uit de mouwen
Manya Meliqjanyan zet zich als lokale activiste in voor drinkwater in Sverdlov. Van huis uit biologieleraar – ze werd eens leraar van het jaar – richtte ze de stichting Lore Ecological Club op waarmee ze zich hard maakt voor bosbescherming, waterbeheer en drinkwater projecten in de regio. Sverdlov is één van de projecten die haar het meest aan het hart gaan.
Een roadtrip voor water in SverdlovEen tocht van Amsterdam naar Tbilisi bracht Debby Gruiters bij het waterproject in Sverdlov. In twee weken reed ze samen met 11 andere pioniers 6.000 kilometer door 13 landen. Aan het einde van de reis bezocht ze het waterproject waarvoor ze geld had opgehaald. "Voor vertrek waren we een crowdfunding en online campagne gestart en organiseerden we een benefietavond om geld op te halen. Bij aankomst in Tbilisi stond de teller plots op 3.000 euro. Het was heel bijzonder om uiteindelijk in Sverdlov te zijn. Met onze bijdrage zullen de laatste mensen hopelijk aangesloten worden, of zal een deel van de oude leidingen vervangen kunnen worden."
"Ik werk al tien jaar in Sverdlov omdat het één van de dorpen is waar het het slechtst gesteld is met de drinkwatervoorziening",vertelt ze in haar woning in Stepanavan, een provinciestad 10 kilometer verderop. "Schoon drinkwater is van levensbelang. Ik wil mensen helpen hun levensomstandigheden te verbeteren."
Manya lobbyt bij de overheid, schrijft projectvoorstellen en werkt nauw samen met burgemeester Kamo om de plannen te realiseren. “We zijn inmiddels oude vrienden”, zegt ze lachend. Ze stond aan de wieg van het inmiddels zeer actieve watercomité in het dorp. Ondanks de inspanning komt bij een deel van het dorp nog altijd geen water uit de kraan.
Om dit te veranderen werkt Manya samen met WECF, een stichting met hoofdkwartier in Nederland. In 2009 kwam het hele dorp samen om een deel van de leidingen te vernieuwen dankzij financiële hulp van WECF. Ze vervingen het buitenste deel van het waterleidingsysteem die het water van de bergbronnen naar het dorp brengen. De mannen groeven de buizen in, de vrouwen zorgden voor eten, de kinderen hielpen om alle materialen de bergen in te dragen over moeilijk begaanbaar terrein.
"Met hulp van WECF en andere internationale organisaties zijn er waterleidingen aangelegd en gerepareerd”, vertelt burgemeester Kamo. Er is nog geld en tijd nodig om het hele systeem aan te pakken. Kamo’s vader, en ook zijn grootvader, waren vóór hem burgemeester van het dorp. Kamo is erg geliefd. Het dorp gaat hem aan het hart en hij vindt het onacceptabel dat nog steeds niet iedereen drinkwater heeft.
Burgemeester Kamo. Foto: Jenda Terpstra
Work in progress
Een warme wind steekt op. Drie jonge meisjes lopen nieuwsgierig met de burgemeester en het bezoek mee, luisterend of ze iets kunnen opvangen. Manya, de activiste en directrice van de Ecoclub, zal zich de komende maanden inzetten om burgemeester Kamo te helpen met de nieuwe financiële middelen waterleidingen, cement en kranen te kopen. Het watercomité zal zich buigen over de verbeteringen die er dan nog nodig zijn.
Over een aantal maanden zal het dorp bedekt zijn met een dik pak sneeuw. De kachels zullen opgestookt worden, de omgeving zal veel wintergasten naar de regio trekken die van de gezonde berglucht willen profiteren. Voor die tijd moet het meeste werk gebeuren. Het betekent wellicht een ogenschijnlijk kleine verandering, maar kan een verbeterde gezondheid voor vele mensen in het dorp.
