"Waarom moeten we betalen voor waterrechten? De mensen die geboren en getogen zijn op het platteland, hadden altijd water beschikbaar", zegt Patricia Mancilla, een plattelandsvrouw uit de zuidelijke regio Patagonië. Veel kleine boeren in Chili denken er net zo over. Ten zuiden van Santiago is de jaarlijks beschikbare hoeveelheid 10.000 kubieke meter per jaar per hoofd van de bevolking. In het noorden is dat minder dan 800 kubieke meter, volgens een studie van de Wereldbank uit 2011.
In de wet verankerdDe Chileense grondwet bepaalt dat water privaat eigendom is en het Waterreglement geeft de overheid de autoriteit om rechten toe te kennen aan bedrijven zonder dat daarvoor betaald hoeft te worden. Watergebruik wordt gereguleerd door het reglement, volgens de regels van de vrije markt. Waterrechten kunnen ook gekocht, verkocht of geleased worden, zonder dat daarbij rekening wordt gehouden met plaatselijke prioriteiten en behoeften, zoals de behoefte aan drinkwater.
Mijnbouw
"Chili is het enige land in de wereld dat alle waterbronnen en watermanagement heeft geprivatiseerd", zegt activist Rodrigo Mundaca, secretaris-generaal van de Beweging voor de Verdediging van Water, Land en Milieu (Modatima). Mundaca, een agronoom, voegt eraan toe dat de Chileense wetgeving watereigendom scheidt van landeigendom, waardoor een markt voor water ontstaat. Er zijn namelijk mensen die land bezitten, maar geen water hebben, en omgekeerd.
Tijdens de dictatuur van generaal Augusto Pinochet (1973–1990) ontstonden er twee categorieën waterrechten: consumptief en niet-consumptief. Consumptief watergebruik verwijst naar water dat onttrokken wordt uit beschikbare voorraden zonder dat het terugkeert naar een watersysteem. In deze categorie gaat 73 procent van de waterrechten naar de landbouw, 9 procent naar de mijnbouwindustrie, 12 procent naar de industrie en 6 procent naar het sanitair systeem. Niet-consumptief gebruik verwijst naar water dat wordt gebruikt, maar niet 'geconsumeerd'. Hier gaat het vooral om water dat gebruikt wordt voor de opwekking van energie in waterkrachtcentrales. Sinds 2009 is 81 procent van deze waterrechten in handen van het Spaans-Italiaanse bedrijf Enel-Endesa.
Water is de belangrijkste milieukwestie van het land, veel kleine boeren zijn hun land kwijtgeraakt
"Als gevolg daarvan liggen dorpen in het noorden van Chili overhoop met mijnbouwbedrijven over watergebruik", zegt Mundaca. In het midden van Chili is dat het geval met de agribusiness en landbouwexportbedrijven en in het zuiden speelt hetzelfde met waterkrachtcentrales en bosbouwbedrijven. Water is nu zonder twijfel de belangrijkste milieukwestie in het land. Kleine boeren zijn hun land kwijtgeraakt. En er zijn gemeenten zoals Petorca, waar meer dan 3000 vrouwen alleen wonen omdat hun mannen en partners moesten vertrekken om werk te zoeken."
Klimaatverandering
Latijns-Amerika is volgens de Wereldbank een van de regio's die het meest kwetsbaar zijn voor crises veroorzaakt door de klimaatverandering. Maar in Chili zijn kleine boeren minder kwetsbaar voor het klimaat dan voor de 'diefstal' van water door grote landbouwexportbedrijven, beweren activisten. "De waterbusiness in Chili weerspiegelt een belangenconflict, waarbij misbruik van macht en corruptie een rol spelen", zegt Ricardo Sanhueza, een kleine boer uit de gemeente Petorca. "Ik herinner me dat we vroeger altijd genoeg schoon drinkwater hadden, zelfs toen er sprake was van een grote droogte tussen 1987 en 1997."
De 70.000 mensen die in Petorca wonen, dat ligt in de provincie met dezelfde naam, zijn nu van tankwagens afhankelijk voor hun watervoorraad. "Dit probleem wordt niet veroorzaakt door het klimaat", zegt Sanhueza. "Het is een gevolg van overexploitatie van het land en misbruik van water. Politieke belangen ondermijnen de basis van kleinschalige boerenbedrijven."
Droge rivier
Volgens een studie van het Nationale Mensenrechteninstituut (INDH), een overheidsorgaan, worden watertekorten in de provincie niet alleen veroorzaakt door droogte, maar ook door bedrijfsactiviteiten in de regio. Het rapport stelt bovendien dat het toekennen van rechten om water te gebruiken uit uitgeputte bronnen, een rol gespeeld heeft bij het veroorzaken van een watercrisis die de levenskwaliteit van bewoners van Petorca ernstig beïnvloedt. Prioriteit geven aan watergebruik voor productieve doeleinden in plaats van aan menselijke consumptie, heeft het probleem verergerd, volgens de studie.
Vroeger speelde ik met vriendinnen in de Petorca. Voor mijn dochter is dat anders, haar leven is veel eenzamer nu de rivier is opgedroogd
Mónica Flores, psycholoog bij de gemeentelijke afdeling voor Gezondheid, zegt met nostalgie dat de rivier Petorca volledig opgedroogd is, waardoor er een einde is gekomen aan de sociale activiteiten en het gemeenschapsleven rondom het water. "Mijn jeugd speelde zich af bij de rivier. Daar ging ik spelen met vrienden en vriendinnen, zwemmen en flirten. Maar het leven van mijn dochter is anders, veel eenzamer. De rivier was het hart van de provincie."
Weinig hoop
In het Lagerhuis van het Congres is momenteel een debat gaande over de hervorming van het Waterreglement. Daarbij wordt onder meer gedacht aan het geven van prioriteit aan watergebruik voor essentiële behoeften en het vervangen van eeuwigdurende waterrechten door tijdelijke rechten. Die mogelijke nieuwe wetgeving zal echter niet ingaan met terugwerkende kracht, maar alleen betrekking hebben op toekomstige situaties. Ook blijft de mijnbouwsector buiten schot. Daarmee lijkt de mogelijkheid dat water weer een publiek goed wordt uitgesloten.
Foto: cc
