Nog geen minuut over de Bosnische grens vanuit Servië vallen onmiddellijk de tientallen posters met Vladimir Poetin op. Een levensgrote portretfoto van de Russische president staart je aan, geflankeerd door de tekst “oosters alternatief, Republika Sprska” (Republika Srpska is een van de twee entiteiten waarin Bosnië-Herzegovina is opgedeeld). Het is een verwijzing naar de onlangs ingediende VN-resolutie waarin Srebrenica officieel als genocide zou worden bestempeld. Een groot deel van de Bosnisch Servische gemeenschap is het niet eens met deze erkenning en heeft daarom politieke ondersteuning gezocht bij een vertrouwde bondgenoot. Dat deze bondgenoot ook daadwerkelijk een alternatief kan bieden tegenover de Europese Unie en Verenigde Naties bleek tijdens de stemmingszitting van afgelopen donderdag – de Russische veto zette een dikke streep door de erkenning.
De verschillende verhaallijnen die bestaan over het verloop van de oorlog en wie waar schuldig voor is, sluiten elkaar volledig uit
Verzoening tussen de Bosniaks (Bosnische Moslims) en de Bosnische Serviërs in Bosnië-Herzegovina en erkenning van het leed van de andere gemeenschap is veranderd in een voortdurende wedstrijd. De verschillende verhaallijnen die bestaan over het verloop van de oorlog en wie waar schuldig voor is, sluiten elkaar volledig uit. De gebeurtenissen tijdens de herdenking van de genocide in Srebrenica afgelopen zaterdag zijn daar een goed voorbeeld van. Al dagen voor de herdenking was het onduidelijk of de Servische premier Vučić aanwezig zou zijn bij de plechtigheid – hij was in principe uitgenodigd maar had aangegeven alleen aanwezig te zijn als hij zich ‘gewenst’ voelde. Wanneer de verschillende delegaties tijdens de herdenking zich over de begraafplaats naar de VIP-tribune begeven, beginnen veel van de duizenden aanwezigen te joelen en leuzen te scanderen. Een golf gaat door het publiek wanneer de Servische premier langsloopt. Schoenen, waterflesjes en stenen worden door een woedende menigte zijn kant op gegooid. Vučić vertrekt, beschermd door een politiekonvooi en zal later op de Servische televisie verklaren dat de rel kan worden gezien als “een moordaanslag”.
[[nid:41287]]
Beide partijen gesterkt
Wellicht was, met het oog op de geblokkeerde VN-resolutie, de komst van de Servische premier voornamelijk een kwestie van slechte timing. Wat zeker niet heeft geholpen is dat dezelfde Aleksander Vučić op 20 juli 1995 in het Servische parlement nog stelde: “Voor elke dode Serviër doden we 100 Moslims”. Feit blijft dat beide partijen hiermee zijn gesterkt in hun eigen verhaal. De Bosniaks hebben hun punt kunnen maken: zij zien het als een afwijzing van hun leed dat een politicus die de genocide in Srebrenica ontkent bij de herdenkingsceremonie aanwezig is. Voor de Bosnische Serviërs is het een bevestiging van hun slachtofferschap: zelfs hun Servische premier is niet veilig voor de wandaden van de Bosniaks en nog wel onder het toeziend oog van de internationale gemeenschap.
Een spandoek met het citaat van Vucic wordt omhoog gehouden na de herdenking: "Voor elke dode Serviër doden we 100 Moslims" (Potocari, 11 juli; Foto: Marieke Zoodsma)
Voor elke dode Serviër doden we 100 Moslims
Dat de schijnwerpers van de internationale gemeenschap voor een paar dagen op Srebrenica gericht stonden is niet verwonderlijk. De gebeurtenissen die zich voltrokken in juli 1995 in oost-Bosnië ontaardden in de grootste massamoord in Europa sinds de Holocaust. Van de naar schatting 7.000 tot 8.000 Bosniak-mannen zijn er tot nu toe pas 6.241 geïdentificeerd – sommige massagraven met de overblijfselen van slachtoffers zijn überhaupt nog niet gelokaliseerd. Een aantal kilometer buiten Srebrenica leven nog tientallen Bosniak-families in vluchtelingenkampen. In de afgelopen twintig jaar hebben zij nog geen kans gezien, of mogelijkheid gekregen, om terug te keren naar hun toenmalige woonplaats.
Servische herdenking in Zaluzje, 12 juli. In een dorpje in de bergen rondom Srebrenica vindt een Bosnisch Servische herenking plaats (Foto: Marieke Zoodsma)
Geen gehoor aan hun leed
Toch voelt deze media-aandacht voor veel Bosnische Serviërs onevenredig. Zij zien deze internationale aandacht voor de Bosniak-slachtoffers als een bevestiging dat er geen gehoor wordt gegeven aan hun leed. Zo ook in het overwegend Bosnische Servische dorpje Bratunac, tien kilometer buiten Srebrenica. In het centrum is een klein herdenkingszaaltje te vinden waar 804 foto’s van de gevallen slachtoffers uit de gemeente aan de muur hangen. De aanwezige vrijwilliger vertelt ons dat niemand van de internationale gemeenschap of Bosniak-vertegenwoordigers de zaal ooit heeft bezocht of een herdenking heeft bijgewoond. De precaire verhoudingen tussen de Bosnisch Servische en Bosniak gemeenschap in de regio staan dergelijke symbolische bezoeken in de weg.
Verdraaiing van de werkelijkheid, polarisatie en schuldverschuiving zijn verweven in de verhaallijnen van de twee gemeenschappen
Op zondag 12 juli, een dag na de herdenking in Potocari, herdenken Bosnische Serviërs in Zalužje de oorlogsslachtoffers uit hun gemeenschap. In dit plaatsje in de groene heuvels rondom Srebrenica zijn in 1993 ongeveer 91 Bosnische Serviërs vermoord door Bosnische Moslim troepen. De organisator van de herdenking vertelt de aanwezigen : “Het is 23 jaar geleden dat onschuldige Serviërs hier zijn vermoord, maar we hebben nog geen uitspraak van een rechtbank hierover teruggezien. Relatief gezien zijn er meer Bosnische Serviërs vermoord dan Bosniaks tijdens het conflict”. Verdraaiing van de werkelijkheid, polarisatie en schuldverschuiving zijn verweven in de verhaallijnen van de twee gemeenschappen. Dit zorgt voor uitzichtloze situaties, vooral voor jongeren in de regio. De 26-jarige Nevena legt het als volgt uit: “Ik heb geen zin om op te draaien voor dingen die mijn ouders hebben veroorzaakt, en daar nu geen omkijk meer naar hebben”. Het proces van verzoening heeft nog een lange weg te gaan.
