Wat betekent een Grexit eigenlijk voor onze veiligheid?

In de onderhandelingen met Europa zetten Griekse politici grof geschut in. Bij een economische ineenstorting kan Griekenland de toegangspoort worden voor ‘miljoenen immigranten en duizenden jihadisten’, waarschuwt de Griekse minister van Buitenlandse Zaken. Zijn collega van defensie doet daar een schepje bovenop: Als de onderhandelingen mislukken, dan moeten de EU-lidstaten ‘weten dat de migranten papieren krijgen en naar Berlijn zullen afreizen’. En als daar IS-leden tussen zitten heeft Europa dat aan zichzelf te danken door zijn houding tegen Griekenland in de schuldenkwestie, dreigt de minister.

In de dramatiek van de Grieken schuilt ook realiteitszin. Griekenland heeft Italië ingehaald als Europees land dat de meeste vluchtelingen aan land krijgt. Volgens de VN komt het overgrote deel van de vluchtelingen in Griekenland uit Syrië, via het tussen beide landen in gelegen Turkije. Het aantal asielaanvragen in Griekenland blijft laag, omdat de meeste vluchtelingen proberen door te reizen naar Noord-Europa. Dus alleen al door de ligging speelt Griekenland een belangrijke rol in de vluchtelingenproblematiek.

Griekenland: Grensland bij brandhaarden
Dreigen met hel en verdoemenis komt niet constructief over, maar het is onmogelijk om de ligging van Griekenland aan de rand van Europa te ontkennen. En juist aan de buitengrenzen van dat deel van Europa is het nou net onrustig. Griekenland ligt vlakbij brandhaarden in gebieden die we nog kennen onder de officiële namen Libië en Syrië, maar in werkelijkheid ontstaan er wetteloze regio’s waar landsgrenzen niks meer zeggen en veiligheid voor de bevolking is als een fata morgana. De grote aantallen vluchtelingen binnen de Arabische wereld overstromen de nog enigszins stabiele landen, waar verdere ontwrichting op de loer licht. 

Europa is gebaat bij een stabiel Griekenland, dat volgens vele veiligheidsexperts van grote diplomatieke waarde is. Vooral nu de Arabische wereld in brand staat en Nederlandse F-16’s  in een internationale coalitie de Islamitische Staat in Irak bombardeert, ‘is een stabiel Zuid-Europa van het grootste belang’, zegt defensie-expert Ko Colijn in Vrij Nederland. “Hulp vanuit en historische banden met Griekenland fungeren traditioneel als nuttige schakel tussen Europa en de Arabische achtertuinen.” Toen een de Nederlandse helikopterbemanning in het Libische Sirte vast kwam te zitten, kwamen zij vrij door Griekse bemiddeling.

Griekenland, om de hoek bij brandhaarden in Libië en Syrië

En niet alleen buiten Europa is Griekenland nuttig. “Griekenland heeft de afgelopen twintig jaar ook als lastige, soms zelfs verdachte, maar nuttige loper naar de Balkan gefungeerd,” zegt Colijn. “Net pro-Servisch en orthodox genoeg om af en toe eens met Belgrado te bellen om de gedachten van Milosevíc tijdens de Balkanoorlogen te peilen. Maar natuurlijk ook genoeg NAVO- en EU-lid om te garanderen dat niemand ter wereld betwistte dat de Balkan uiteindelijk een Europese binnentuin is, en geen woest grensland tussen oost en west.”

Terug op de Amerikaanse agenda
Bij de Amerikanen staat Griekenland weer hoog op de geopolitieke agenda. Zo hoog zelfs dat Obama er bij de Europese regeringsleiders op heeft aangedrongen om alles te doen om de Grieken binnen de euro te houden. Een verenigd Europa is volgens de VS de beste garantie tegen oorlog.

Nadat de Amerikanen in 1999 Milosevíc van zijn regeringszetel bombardeerden, was het voor de Amerikanen lange tijd gedaan met de geopolitieke relevantie van Griekenland. Amerika trok de handen af van het land, dat zich mede daarom in de schulden heeft moeten steken. Dat is in het kort de analyse van Stratfor, de Amerikaanse geopolitieke informatiedienst. Amerika had Griekenland niet meer nodig als militaire springplank naar de gedeelde vijand, en als diplomatieke smeerolie tussen oost en west. “Zo verloor het politieke en economische steun die ze als strategische partner van de VS tijdens de Koude Oorlog en de Balkanoorlog kregen.” Sindsdien heeft Griekenland lange tijd op te grote voet geleefd. “Ze deden alles om bij de club van eerste wereld landen te blijven horen. Het vervalste de boekhouding om de euro in te mogen voeren en het stak zich in de schulden, bijvoorbeeld om aan de krijgsmacht te besteden.”

Nu leeft de angst dat een Grieks vertrek uit de muntunie kan doorglijden naar een Grieks afscheid van de Europese Unie en ook het beëindigen van het Grieks lidmaatschap van de NAVO, het militaire bondgenootschap waar Europa voor haar veiligheid op leunt. En het uitstappen van Griekenland uit de NAVO kan weer leiden tot meer spanning tussen de twee aartsvijanden Griekenland en Turkije. Het uittreden van Griekenland uit de euro kan in het uiterste geval leiden tot het uiteenvallen van de NAVO, zo is de vrees in die kringen.

Zo ver zal het waarschijnlijk niet te komen, meent James Stavridis, die van 2009 tot 2013 de hoogste militair binnen de NAVO was. Ook als Griekenland alleen de muntunie verlaat, en in de EU en NAVO blijft, kan dat volgens Stavridis problemen veroorzaken: “Een Griekenland dat uit de Eurozone crasht, zal een boos, afvallig en beschadigd land zijn. Maar wel één dat zal vasthouden aan het lidmaatschap van de EU en de NAVO.” En daar schuilt volgens Stavridis ook juist gevaar, omdat dit instellingen zijn waar landen in onderlinge afstemming besluiten nemen. De landen moeten het met elkaar eens worden. Met een verbitterd Griekenland erbij loopt de besluitvorming al snel spaak, meent de Amerikaans-Griekse Stavridis. “Neem bijvoorbeeld de besluitvorming over sancties tegen Rusland, dat Griekenland gretig het hof maakt met politieke steun en financiering.” Daar zal Rusland een partner hebben in Griekenland. Dat Griekenland steun zoekt bij Rusland vindt Stavridis niet gek. “Veel Grieken staan buitengewoon sympathiek tegenover het ook Orthodox-religieuze land, met name over de situatie in Oekraïne.”

“Mocht Griekenland uit de Europese Unie – of zelfs maar uit de eurozone – stappen dan zou dit land opnieuw veranderen in een arena waar Britse, Duitse, Franse, Amerikaanse, Russische en Chinese belangen met elkaar in botsing komen”, waarschuwt Giorgos Prevelakis, hoogleraar geopolitiek aan de universiteit Panthéon-Sorbonne in Parijs. “Je hoeft alleen maar naar de geopolitieke situatie van Griekenland te kijken om te begrijpen dat er nieuwe gevaren op de loer liggen,” zegt Prevelakis. “De Westelijke Balkan is nog lang niet stabiel, Turkije neemt afstand van het Westen, en de VS verliest invloed. Tegelijkertijd knopen Rusland en China weer banden aan met hun vroegere invloedgebieden en richten ze nieuwe economische en politieke netwerken op.”

Zo nam China in 2010 al een groot aandeel in de haven van Piraeus, overigens niet geheel ten nadele van Griekenland. Door de groei van Chinese bedrijvigheid in de Griekse haven werd het de snelst groeiende containerhaven ter wereld.

Grieks-Russisch geflirt
De Griekse president Tsipras flirt openlijk met Poetin, die met genoegen zal kijken naar het Grieks-Europese drama. Poetin wil grof betalen om een pijpleiding over Grieks grondgebied te laten lopen, zodat hij een extra route heeft om gas te exporteren naar Europa. Maar Poetin ziet Griekenland niet alleen als een economisch interessante partner. Poetin ziet nu zijn kans schoon om Griekenland aan zijn zijde te krijgen. Een voet aan de grond in Griekenland is een volgende stap om Europa verder te destabiliseren. Poetin noemde het uiteenvallen van de Sovjet-Unie de grootste geopolitieke ramp ooit. De inmenging van Rusland in het conflict in Oekraïne en de oorlog tegen Georgië in 2008 waren al aanwijzingen voor de intenties van de Russische president Poetin: Het terugwinnen van de door het westen ingepikte invloedssfeer van weleer. En met het nu nog Europese Griekenland zou Poetin meer dan dat krijgen.

Als Griekenland buiten de Europese boot valt, ligt het land met de Balkan voor het oprapen voor China en Rusland, terwijl de EU jaren geïnvesteerd heeft in vrede en economische ontwikkeling op de Balkan. “Griekse verongelijktheid over Noord-Europese dictaten – hoe trots en misplaatst ook – maken de kans op het opflakkeren van conflicten in Kosovo, Macedonië en Cyprus weer groter, want de matigende rol van Brussel gaat verloren. In het ergste geval houdt Europa dan weer bij op Wenen of Ljubljana.”