Ironisch is het wel. Het nieuwe wetsvoorstel voor de inlichtingen- en veiligheidsdiensten is onlangs uitgelekt. Het wetsvoorstel maakt het ongericht aftappen van informatie mogelijk. Critici van het ongerichte sleepnetkarakter van de wet spreken over het ‘stalken van burgers’. Hoofdredacteuren slaan alarm over bedreiging van de persvrijheid. En NGO’s vrezen voor de veiligheid van hun partners. Of het aftappen Nederland veiliger maakt moet nog blijken. Zeker is dat de nieuwe wet tot onaanvaardbare risico’s leidt.
Voor NGO’s die zich inzetten voor vrede, mensenrechten en vrije media is de nieuwe wet voor de inlichtingen- en veiligheidsdiensten ronduit gevaarlijk. Zij onderhouden contacten met activisten en onderzoekers die in repressieve staten risico’s lopen. Zij spreken met gewapende groeperingen die verboden zijn. Zij ontmoeten oppositieleden die in eigen land te boek staan als vijanden van de staat.
Voor NGO’s die zich inzetten voor vrede, mensenrechten en vrije media is de nieuwe wet voor de inlichtingen- en veiligheidsdiensten ronduit gevaarlijk
Deze contacten lopen gevaar. Want de Nederlandse inlichten- en veiligheidsdiensten krijgen met de nieuwe wetgeving de bevoegdheid om in te breken in de systemen van NGO’s. Bovendien kunnen de diensten afgetapte informatie delen met buitenlandse veiligheidsdiensten.
De randvoorwaarden zijn boterzacht
De nieuwe wet stelt wel voorwaarden aan het hacken en delen van informatie met andere veiligheidsdiensten. Er moet toestemming voor zijn. Bovendien moeten de buitenlandse diensten een “democratische inbedding” hebben terwijl het betrokken land de mensenrechten moet eerbiedigen. Maar deze randvoorwaarden zijn boterzacht. En niemand weet of buitenlandse veiligheidsdiensten de informatie van hun Nederlandse collega’s op hun beurt weer delen met andere veiligheidsdiensten.
In een rapport stelt onderzoeksinstituut TNO dat de nieuwe wet er toe kan leiden dat onschuldige burgers “op no-fly-lijsten terechtkomen, langdurig opgehouden worden op vliegvelden, of zelfs (…) doelwit [kunnen] worden van drone-aanvallen.” Het delen van gehackte informatie over kritische journalisten en vredes- en mensenrechtenactivisten kan leiden tot hun arrestatie of veel erger.
Het delen van gehackte informatie over kritische journalisten en vredes- en mensenrechtenactivisten kan leiden tot hun arrestatie of veel erger
De wetenschap dat veiligheidsdiensten computers en communicatieapparatuur kunnen aftappen, zet bovendien een rem op de vrijheid van meningsuiting en andere grondrechten. Het effect dat mensen uit angst voor de consequenties niet meer vrij voor hun mening kunnen uitkomen of informatie kunnen delen staat bekend als het chilling effect.
Een rem op de vrijheid van meningsuiting
De CTIVD is de onafhankelijke waakhond die toezicht houdt op de veiligheidsdiensten. De CTIVD vreest dat de “ongerechtvaardigde inbreuken op het recht op privacy (met als onderdeel daarvan het recht op vertrouwelijke communicatie)” leidt tot een “chilling effect op de uitoefening van de vrijheid van meningsuiting en andere grondrechten”. Deze kritiek wordt ondersteund met uitspraken van de speciale VN-rapporteur voor de vrijheid van meningsuiting, de Raad van Europa en het Hof van Justitie van de Europese Unie.
Reden genoeg om voortaan gebruik te maken van versleutelde berichten, zou je zeggen. Maar daar heeft de nieuwe wet ook een draconische oplossing voor. De overheid kan personen verplichten om mee te werken aan de ontsleuteling van informatie. Wie niet meewerkt kan rekenen maximaal twee jaar gevangenisstraf.
Wie niet meewerkt kan rekenen op maximaal twee jaar gevangenisstraf
In de nieuwe wetgeving is in reactie op eerdere kritiek meer aandacht voor onafhankelijk toezicht. Maar dat neemt de gevaarlijke risico’s en de zorgen over het chilling effect niet weg. NGO’s zoals PAX bevinden zich in een vrij bizarre situatie. Als strategische partner van het Ministerie van Buitenlandse Zaken werken deze organisaties samen met mensen die zich inzetten voor vrede en mensenrechten, niet zelden met gevaar voor eigen leven. Nu dreigen de inlichten- en veiligheidsdiensten van dezelfde overheid bevoegdheden te krijgen die die ronduit bedreigend kunnen zijn voor deze strategische partners en hun contacten.
Spijkerharde garanties ontbreken
De Raad van Staten toetst momenteel het wetsvoorstel. Het valt te hopen dat deze toetsing een rem zet op de uitbreiding van bevoegdheden van inlichtingen en veiligheidsdiensten. Vervolgens is de Tweede Kamer aan zet. Het parlement moet de nieuwe wet kritisch toetsen aan de grondrechten van onze samenleving. Het is niet te rechtvaardigen dat de overheid inbreekt in de computers van NGO’s en burgers als zij zelf geen veiligheidsrisico vormen. En voor het delen van inlichtingen met buitenlandse veiligheidsdiensten moeten er spijkerharde garanties zijn. Garantie die voorkomen dat deze informatie bijdraagt aan de schending van mensenrechten en internationaal recht. En die harde garanties ontbreken nu.
