Waarom werken we in de strijd tegen IS niet gewoon samen met Poetin?

De relatie tussen het Westen en Rusland is alles behalve hartelijk. Toch lijken zij in de Islamitische Staat een gemeenschappelijke vijand met ons te delen: is het niet mogelijk de handen in een te slaan? Of moeten wij niet op zijn minst Rusland zijn hartelijke gang laten gaan in diens strijd tegen IS, zeker nu “onze” coalitie minder bereidwillig blijkt dan aanvankelijk vanuit Washington was gehoopt?
 
Nee.

De belangrijkste reden: de prioriteit van Rusland ligt hoofdzakelijk bij het verdedigen van bondgenoot Bashar al-Assad, en niet bij het verslaan van IS. Sterker nog, Rusland is (net als Assad) medeverantwoordelijk voor de groei van IS.

Zowel het Syrische als het Russische regime hebben beiden actief de toestroom van soennitische radicalen in Syrië en Irak gestimuleerd. In 2011 liet Assad (soennitische) jihadisten vrij uit de beruchte Syrische Sedneya-gevangenis. Die duiken nu op in de hogere regionen van Al Qaeda of IS. Rusland gebruikt al jaren de tactiek in de Kaukasus door de hijrah (religieuze emigratie – in dit geval bedoeld om aan te sluiten bij de jihad) actief te steunen: liever dat ze amok maken in Syrië, dan burgerdoelen in Rusland opblazen – zo is het idee. Radicale prekers uit onder meer Dagastan duiken (ondanks hun huisarrest) op in zowel Syrië als Irak. Momenteel hebben ruim 3.000 islamitische militanten uit de Kaukasus zich aangesloten bij IS, en vormen hiermee een van de grootste groepen foreign fighters binnen de organisatie.

Russen bombarderen niet tegen IS
Wie de kaart bestudeert van de Russische bombardementen in Syrië kan hier veel uit aflezen. Deze zijn dan ook niet gericht tegen IS in Noord en Oost-Syrië, maar voornamelijk tegen rebellen in het westen van het land. In deze regio treffen we de grootste bedreigingen voor Assad aan: het al Nusra Front (onderdeel van de al Qaida franchise), de Islamisten van Ahrar al Sham en de meer “gematigde rebellen”, zoals het vrije Syrische leger. Resultaat: in de laatste weken rukte IS verder op nabij Aleppo en vermoordde het de Iraanse generaal Hamedani die namens de Revolutionaire Garde de Syrië-campagne overzag. Desondanks blijven de Russen voornamelijk andere rebellen bombarderen.

Waarom is het van belang voor Assad en Putin om IS springlevend te houden? Voor Assad is het een kwestie van overleven door een verdeel-en-heers strategie: zolang het Westen druk bezig is met IS (en dat zijn wij ook), hoeft hij in ieder geval niet te vrezen voor een Westerse interventie die hem van zijn troon zal stoten. Deze tactiek werkt, ook voor Den Haag: diverse politici roepen dat dictators zorgen voor stabiliteit, we moeten onderhandelen met Assad of misschien zelfs moeten samenwerken met de man.

Winst voor Poetin
Voor Rusland zit de winst erin dat zij verlost is van Kaukasische extremisten in het binnenland en ondertussen (samen met Iran) ervoor kan zorgen dat de predominante invloed van Israël en Amerika in het Midden-Oosten een tweederangs positie gaat innemen. Deze ontwikkeling valt voor Poetin mooi samen met het de binnenlandse retoriek dat het geopolitieke spel niet langer door het Westen wordt geleid. De vernedering van de val van de Sovjet-Unie is overkomen, en Rusland is weer een speler om rekening mee te houden – een tactiek die hem gezien zijn populariteit in eigen land geen windeieren legt.

Frappant genoeg vinden we zowel vanuit radicaal-linkse als radicaal-rechtse hoeken en gaten in Europa steun voor Poetin en de Russische interventie. De rechterzijde heeft wellicht sympathie voor een sterke leider die met felle hand ten strijde trekt tegen niet alleen IS, maar tegen allerlei Islamitische groeperingen. Gemakkelijk punten scoren bij mensen met anti-islam sympathieën die in de islam de bron van geopolitiek kwaad zien en IS zien als het levende bewijs hier van.

Steun voor Moskou uit afkeer tegen Amerika
Tegelijkertijd hebben sommige links-radicalen sympathie voor het regime in Moskou simpelweg uit afkeer van Westers (lees: Amerikaans) buitenlands beleid. Aan deze zijde van het politieke spectrum is namelijk Amerika de bron van al het geopolitieke kwaad, is de desastreuse Irak-oorlog hier het levende bewijs. Uiteraard is huidige situatie geenszins een direct resultaat van de Amerikaanse invasie of de opmars van IS alleen. Zo heeft de Syrische oppositie grotendeels haar roots in die delen van het land waar de oppositie onder de brute dictatuur van Assad het zwaarst had te leiden. Waar rechts radicalen zich laten verblinden door islamhaat, hebben links radicalen een blinde vlek voor alles waar Amerika simpelweg niet de schuld van kan krijgen.

Ondertussen begint de afwezigheid van een duidelijke Westerse strategie voor de regio ons op te breken, en gaan andere regionale machten er met de invloedssfeer vandoor. Het feit dat Iran en Rusland een gezamenlijke commando-post in Bagdad hebben opgezet is zorgelijk. In deze locatie coördineren Syrië, Iran, Irak, Rusland en Hezbollah hun activiteiten in de regio. Het wordt liefkozend de 4+1 coalitie genoemd. Deze coalitie zoekt niet naar een politieke oplossing waar alle groeperingen mee kunnen leven, maar streven voornamelijk naar hegemonie in de regio. Onder de huidige omstandigheden is deze sji’itisch georiënteerde hegemonie alleen te handhaven met bruut geweld. Voor soennieten is het ondertussen steeds meer een zero-sum-game: “Wij staan er alleen voor en moeten wel de wapens oppakken”. Mochten de (soenitissche) jihadisten in de regio verder groeien en zich verenigen dan weet u bij dezen alvast waarom.

De vraag blijft nu wat we in het Westen moeten doen. De roep om ‘iets’ te doen tegen Assad is nu echt verstomd en de nieuwe werkelijkheid kunnen we niet omheen. Rusland en Iran zijn nu de belangrijkste spelers in Syrië en Irak; zij zullen grotendeels de richtlijnen bepalen voor een politieke oplossing. Het is nu (helaas) te laat om alsnog een No-Fly Zone op poten te zetten om Assad’s regime zo te verzwakken. Want die verzwakking van het regime in Damascus is noodzakelijk om haar naar de onderhandelingstafel te dirigeren. Zonder die noodzaak heeft Assad’s bewind keer op keer aangetoond geen interesse te hebben in een politieke oplossing waarbij hij significante concessies moet doen.

De enige realistische optie die wij nog hebben is om te erkennen dat dialoog met Rusland en Iran niet te vermijden is. Maar dat houdt nog niet in dat we samen met deze autoritaire regimes dienen op te trekken. Dat leidt er namelijk alleen maar toe dat de Soennieten verder in de handen van IS en al Quaida worden gedreven. Laat Poetin dan ook maar de consequenties dragen voor de blowback die hij ongetwijfeld nog gaat voelen.