Met zand opgespoten eilandjes, onbewoonde riffen en vissersboten op ramkoers: op het eerste gezicht lijkt het gedoe om wat onbenullige eilandjes in de Zuid-Chinese Zee, maar voor de landen in die regio is het ernst. In de Zuid-Chinese Zee botst China met zes omliggende kuststaten over het gebruiksrecht van de zee, die rijk is aan vis en naar verwachting bulkt van olie en gas.
En het tempo waarin China nu de zee belegert en haar controle over de Zuid-Chinese Zee probeert te vergroten, zorgt ervoor dat het conflict al lang niet meer een regionaal theekransje is. Vorige maand nog onderschepten twee Chinese gevechtsvliegtuigen een Amerikaans verkenningsvliegtuig op minder dan honderd kilometer voor de Chinese kust. De Verenigde Staten probeert als zittend wereldmacht tegenwicht te bieden aan China, de rijzende ster op het wereldtoneel. Is dit de strijd van de toekomst? En kan het conflict in de Zuid-Chinese Zee ook onze economie en veiligheid raken? OneWorld zet de belangrijkste vragen op een rij.
Wat maakt de Zuid-Chinese Zee zo belangrijk?
Voor de belanghebbende kuststaten spelen ten eerste de natuurlijke rijkdommen in het zeegebied een grote rol. Volgens bescheiden schattingen van de Amerikaanse Energy Information Administration liggen onder het zeebed 11 miljard vaten olie en 5380 biljoen kubieke meter gas, ruim meer dan de totale Europese reserves. De eigendomsrechten van de onderzeese voorraden zijn daarom felbegeerd door de oliedorstige economieën in de regio. Bovendien kan de Zuid-Chinese Zee met meer dan 10 procent van de wereldwijde visvangst voor een belangrijk deel in de voeding en het levensonderhoud van de bevolking van de omliggende kuststaten voorzien.
De Zuid-Chinese Zee is China’s belangrijkste ader voor de toevoer van hulpbronnen en energie die haar industrie draaiende moeten houden
Ook op mondiale schaal zijn enorme economische belangen in het geding. Per jaar voert 5,3 biljoen dollar aan maritieme handel door de Zuid-Chinese Zee, zo'n 28 procent van de totale mondiale handel. Dit betekent dat niet alleen de verschillende kuststaten, maar ook landen die niet direct grenzen aan de Zuid-Chinese Zee belanghebbenden zijn geworden. Instabiliteit in de regio en onveilige vaarroutes kunnen de handel in de toekomst tot een risicovolle onderneming maken. En dit zou direct zijn weerslag hebben op de mondiale en ook op de Europese economie.
Wie maakt welke claims?
Naast China maken zes kuststaten in de Zuid-Chinese Zee claims op delen van de zee en de eilandgroepen die daarin zijn gelegen: Indonesië, Vietnam, Maleisië, Brunei, Taiwan en de Filipijnen. De claims worden door de verschillende landen onderbouwd op grond van historische soevereiniteit (China, Taiwan, Vietnam) en op basis van het VN-Zeerechtverdrag (Filipijnen, Indonesië, Brunei, Maleisië).
Het VN-Zeerechtverdrag bepaalt dat elk land een Exclusieve Economische Zone heeft tot 200 zeemijlen vanaf haar kust. Dat betekent dat een land binnen deze zone het exclusieve recht heeft om de natuurlijke rijkdommen te beheren en te exploiteren en dat deze wateren niet zonder toestemming kunnen worden bevaren.
[[{“fid”:”48782″,”view_mode”:”default”,”fields”:{“format”:”default”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:””,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:””},”type”:”media”,”attributes”:{“style”:”height:620px; width:570px”,”class”:”file-default media-element”}}]]
Verschillende landen claimen hun eigen deel op de Zuid-Chinese Zee. Bron: WikiCommons
China komt tot hele andere conclusies over de eigendomsrechten van de Zuid-Chinese Zee. Op basis van oude kaarten stelde China in 1949 de zogeheten 9-dash line vast, die China het recht zou geven op meer dan 80 procent van het totale oppervlak van de zee. Door middel van deze afbakening reikt China’s territoir niet alleen ver buiten haar eigen Exclusieve Economische Zone, maar loopt deze bovendien dwars door de territoriale wateren van de andere kuststaten heen.
Om haar claims af te dwingen bouwt China nijverig aan een netwerk van kunstmatige eilanden en militaire bases. De kuststaten worden al tijden beperkt in de uitoefening van de exclusieve economische rechten, zoals het recht op grondstofexploitatie en op visserij, en ook de vrije bevaarbaarheid van de Zuid-Chinese Zee wordt door China’s activiteiten in gevaar gebracht.
Hoe reageert China op de claims van haar tegenstrevers?
China heeft weinig zin in bemoeienis van buitenaf. Beijing zegt de conflicten met de andere kuststaten alleen te willen beslechten via één op één onderhandelingen. Omdat onderhandelingen met de Filipijnen nergens op uit liepen, spande de Filipijnen een rechtzaak aan bij het permenente Hof van arbitrage in Den Haag.
De uitspraak over de rechtsgeldigheid van China’s territoriale en maritieme claims in de regio wordt nog deze maand verwacht. Maar Beijing heeft al gezegd dat ze deze uitspraak, ongeacht de uitkomst, naast zich neer zal leggen en vermaande de Filipijnen vorige week nog haar aanklacht in te trekken. China stelt zich op het standpunt dat het tribunaal geen rechtsmacht heeft. De betwiste gebieden zouden integraal onderdeel zijn van China’s vasteland. En over ‘interne aangelegenheden’ en kwesties van soevereiniteit is het Hof niet bevoegd om een oordeel te vellen, aldus Beijing.
Wat is de reactie van de VS op de Chinese expansiedrang?
De VS is in hoogste staat van waakzaamheid nu de Chinese activiteiten in intensiteit toenemen. In 2014 werd de defensiesamenwerking met de Filipijnen al vergroot voor de komende tien jaar. Als reactie op de onderschepping van een Amerikaans verkenningsvliegtuig door Chinese gevechtsvliegtuigen op 17 mei, hief het Pentagon bovendien het embargo op wapenexport naar Vietnam op. Door het gedeelde belang dat zij hebben om de machtsballans in de regio te bewaren, hebben de twee landen na veertig jaar weer toenadering gezocht.
De VS voelt de hete adem van China in de nek en ziet dat de mondiale en regionale dominantie sinds de Koude Oorlog steeds verder in gevaar komt
De VS voelt de hete adem van China in de nek en ziet dat de mondiale en regionale dominantie sinds de Koude Oorlog steeds verder in gevaar komt. China streefde de Verenigde Staten in 2014 economisch al voorbij en kan in de toekomst ook in militaire termen een reële bedreiging gaan vormen voor de Amerikaanse hegemonie. “If China becomes more powerfull economically, it will translate that economic might into military might and it will try to dominate Asia”, waarschuwt Amerikaans politicoloog John Mearsheimer.
Volgens geopolitiek deskundige Mehdi Amineh van het International Institute for Asian Studies probeert de VS haar hegemonie daarom te herstructureren: “Dat is onmogelijk voor de Amerikanen zonder controle te houden over China”. Onder Obama is de VS daarom begonnen met de Pivot to Asia waarbij de focus van haar buitenland beleid verschoven is naar Azië. Om te voorkomen dat China de VS de kaas van het brood eet, wil het Pentagon de militaire wasdom en uitbreiding van de Chinese invloed in de regio zo lang mogelijk uitstellen.
Harvard politicoloog Joseph Nye denkt ook dat de VS haar militaire aanwezigheid verder zal blijven opschroeven en indien nodig zal dreigen met geweld. Alleen op die manier is de VS volgens hem in staat om de Chinese expansiedrang te beteugelen en te voorkomen dat Beijing haar positie binnen de wereldorde verder uit kan bouwen.
Hoe groot is de kans dat de spanningen leiden tot een gewapend conflict?
De Chinese regering regageert agressief op de bemoeienis van de VS en de spanningen lijken het kookpunt te naderen. Beijing heeft zelfs te kennen gegeven dat een gewapend conflict niet zal worden geschuwd. Dit soort uitspraken lijken echter vooral bedoeld om het thuispubliek gunstig te stemmen. Amineh: “China moet een weg vinden om haar economische ontwikkeling door te kunnen zetten. Dat maakt ze vaak conservatief in hun externe relaties”. Maar een grootschalige oorlog kan China zich op dit moment niet permitteren. De Zuid-Chinese Zee is China’s belangrijkste ader voor de toevoer van hulpbronnen en energie die haar industrie draaiende moeten houden.
Op dit moment loopt China’s militaire macht nog ver achter op die van de VS en zelfs op die van enkele Europese landen
Hoewel China daarom altijd vastberaden ten strijde zal trekken tegen haar kleine broertjes in de regio, zeker wanneer er grote voorraden gas en olie op het spel staan, zal China een oorlog met de VS altijd willen voorkomen, zegt Amineh. “Een oorlog met de VS zou funest zijn voor de welvaart-machtsstructuur die China in de afgelopen decennia heeft opgebouwd". Om haar economische welvaart en haar machtspositie te behouden, zal China een conflict met de VS altijd willen vermijden. China kan op economisch en militair gebied een serieuze rivaal worden voor de Amerikanen, maar op dit moment loopt China’s militaire macht nog ver achter op die van de VS en zelfs op die van enkele Europese landen.”
Het Nederlandse Instituut Clingendael schreef in een rapport over de Zuid-Chinese Zee dat ook de Verenigde Staten het zich niet kan veroorloven de nu al wankele relaties met China verder te laten verslechteren. Aan de ene kant zien we daarom een Amerika dat zo goedschiks of kwaadschiks als zij kan haar dominantie in de regio probeert veilig te stellen, maar toch ook de relaties met China probeert te conserveren. China kijkt ondertussen hoe ver ze kan gaan in het intimideren van haar buurlanden, zonder dat de Verenigde Staten overgaat tot daadwerkelijk militair ingrijpen.
Wat kunnen de gevolgen voor Europa zijn wanneer de afwachtende houding van de VS voortduurt?
Amerikaanse terughoudendheid in het conflict zou volgens het Clingendael rapport weleens vergaande gevolgen kunnen hebben voor de Europese veiligheid. In Europa heerst al sinds de Russische annexatie van de Krim twijfel over de Amerikaanse bereidheid om de westerse waarden en belangen collectief te verdedigen. Er lijken scheuren te ontstaan in de veiligheidsstructuur van de NAVO, die de kwetsbaarheid van de westerse defensie steeds duidelijker aan het licht brengen.
De crisis in de Zuid-Chinese Zee zou een kantelpunt kunnen zijn in de besluitvorming over de toekomst van de Europese defensie
De onzekerheid over de Amerikaanse bereidheid om zich krachtig op te stellen in overzeese conflicten in combinatie met decennialange bezuinigingen op de defensiebudgetten van de Europese NAVO-landen, zorgt ervoor dat de roep om grotere militaire zelfstandigheid sterker wordt. Deze maand zullen de Europese leiders de nieuwe Global Strategy van de EU presenteren. Er zijn onder andere speculaties over de oprichting van een Europees leger met mogelijk een nucleaire component. De crisis in de Zuid-Chinese Zee zou een kantelpunt kunnen zijn in de besluitvorming over de toekomst van de Europese defensie.
Intussen heeft China de relaties met Europa sterk aangehaald in de afgelopen tien jaar. Met een aantal Europese landen heeft zij in de nasleep van de crisis in 2008 een sterke economische afhankelijkheid kunnen creëren. En ook West-Europese landen deinzen niet terug voor verdere economische verwevenheid met de grootmacht uit het Oosten. Zo traden al veertien EU-lidstaten toe tot de Asian Infrastructure Investment Bank, de Chinese tegenhanger van het IMF.
De toegenomen economische interactie tussen China en deze Europese landen kan leiden tot verdeeldheid binnen de EU over de manier waarop gereageerd moet worden op de voortschrijdende spanningen in de Zuid-Chinese Zee. Europese verdeeldheid zal door Beijing worden opgevat als een sein dat zij nog meer bewegingsvrijheid heeft in het uitvoeren van haar expansieve buitenlandbeleid. De vestiging van een post-Westerse wereldorde zou daarmee realiteit kunnen worden.
