Achtergrond

Nederland: Franse bondgenoot in de Sahel

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Het was even wennen toen de Nederlandse ontwikkelingswerker Aart van der Heide recentelijk de Noord-Malinese stad Gao bezocht. Het vliegveld stond onder strenge beveiliging van Franse militairen. “‘Ben ik per ongeluk in Frankrijk terecht gekomen’, vroeg ik aan die jongens met de grote geweren. Maar ze konden er niet om lachen.”

Van der Heide komt al 30 jaar in Noord-Mali en zag het aantal buitenlandse militairen hand over hand toenemen. Volgens de ontwikkelingswerkers is het gebied van oudsher onrustig. “De gemarginaliseerde Toeareg bevolking uit het noorden komt elke tien jaar wel een keer in opstand”, zegt hij. “Maar de laatste keer was het anders. Na de opstand tegen Khadaffi in het naburige Libië in 2011 kwamen zwaarbewapende Touaregs terug naar Mali, met in hun kielzog extremistische groepen die het hier voor het zeggen kregen.”

Frankrijk grijpt in

De jihadisten bezetten in 2012 razendsnel het noorden van Mali en bedreigden ook de rest van het land. In januari 2013 greep Frankrijk militair in, bracht de opstandelingen tot staan en verjoeg hen uit de stedelijke gebieden. “Frankrijk zat daar helemaal niet op te wachten”, stelt de Fransman Yves Gounin. Hij werkt voor de Conseil d’Etat, zeg maar de Franse Raad van State. Ook schreef Gounin het boek Frankrijk en Afrika.

De invasie ging niet om imperialisme, zoals de oorlog van de VS in Irak

“De militaire invasie ging niet om imperialisme, zoals de oorlog van de VS in Irak. Er was een probleem in de regio, met Al Qaida In de Maghreb (AQIM), de onafhankelijkheidsbeweging Azawad in Mali en de huurlingen die terugkwamen uit Libië. Frankrijk was uitgerust om in te grijpen, de Afrikaanse landen zelf hebben geen goede legers en de VS gaf niet thuis”, aldus Gounin.

Toch is het imperialisme juist het beeld dat beklijft bij de grote militaire aanwezigheid van Frankrijk in de Sahel. Het gebied zit vol met grondstoffen. Frankrijk wordt geregeld beschuldigd van neokoloniaal gedrag. “Hoewel ik ook denk Frankrijk weinig andere opties had dan ingrijpen in 2013 is het opvallend hoe ze hun militaire aanwezigheid sindsdien hebben uitgebreid. De bases die ze openden in Mali zijn er duidelijk voor de langere termijn”, stelt Aart van der Heide.

De snelle operatie in Mali met ruim 3000 militairen en luchtsteun, begin 2013, werd in 2014 opgevolgd door operatie Barkhane. Daarbij zijn drieduizend Franse militairen verdeeld over Mali, Burkina Faso, Mauritanië, Niger en Tsjaad. Eind februari werd bekend dat Frankrijk ook in het geheim aanvallen uitvoert op strijders van de Islamitische Staat in Libië.

Rob Hendriks, Internationale Veiligheid en Defensie-analist bij instituut Clingendael, legt de Franse strategie uit. “Door in al die landen actief te zijn voorkom je een waterbed effect. Conflicten zoals deze zijn transnationaal. Je kunt geen eindspel krijgen als je zo’n missie maar in één land doet.” 

Je kunt geen eindspel krijgen als je zo'n missie maar in één land doet

Het Franse leger opereert op eigen houtje en los van de VN-missie. Zonder de stroperige VN-structuur kunnen de Fransen een stuk slagvaardiger opereren. “De Fransen doen aan search and kill”, weet Hendriks. “Hun primaire doel is het jagen op terroristen.”

Nederland in de Sahel

Nederland besloot eind 2013 om troepen en materiaal, waaronder 450 manschappen en vier Apache gevechtshelikopters, aan de VN-missie te leveren. Nederlandse commando’s zijn ‘de ogen en oren’ van de missie, ze verzamelen inlichtingen. “Die inlichtingen worden niet één op één met de Fransen gedeeld, maar gaan in principe naar het hoofdkantoor van de VN in Mali en worden soms doorgestuurd naar het VN-hoofdkantoor in New York”, legt Hendriks uit. “De VN kan echter besluiten om die informatie te delen, maar hoe vaak dat gebeurt is onduidelijk. Er is geen sprake van een structurele uitwisselingen, eerder van een ad-hoc samenwerking als dat beide missies zo uit komt.”

Deze militaire samenwerking, ook al is die indirect, wordt door critici in Frankrijk gezien als steun aan Frankrijk en de manier waarop die met haar oud-koloniën in Afrika om gaat. “Nederland houdt mede de positie van neokoloniaal Frankrijk in stand”, stelde de Franse Politicus Noël Mamère stellig in deel 2 van deze serie. Volgens Mamère komen de Franse belangen en die van Nederland grotendeels overeen.

Het belang van de Sahel is ook doorgedrongen tot de Nederlandse politiek. 'De Sahel is Europa’s achtertuin', aldus Bert Koenders, geciteerd in een Clingendael rapport. Minister Jeanine Hennis-Plasschaert van Defensie, in hetzelfde rapport: “De Sahel is één van de prioriteiten voor het Nederlandse leger bij het diplomatieke doel om zwakke staten in het buitenland te helpen.”

Maar medeplichtigheid aan neokoloniaal Frankrijk, die claim gaat er bij Clingendael analist Rob Hendriks niet in. “Er is geen sprake van dat wij ons voor een Frans karretje laten spannen, dat zou bijna een conspiracy theory zijn. Nederland werkt mee aan de VN-missie ter invulling van een VN-mandaat. Nederland werkt dus niet voor Franse belangen, hoewel er ongetwijfeld op zeker moment informatieoverdracht plaats vindt.”

Er is geen sprake van dat wij ons voor een Frans karretje laten spannen

Wel beaamt de analist, die zelf de nodige militaire ervaring op de Balkan en in Afghanistan heeft, dat voor de Fransen verschillende belangen door elkaar lopen. “De Fransen zitten daar ook voor het geld, natuurlijk, maar het hangt met elkaar samen. Niet omdat ze nog koloniaal willen zijn, maar het is een economisch belangrijk gebied. Ze willen ook niet dat het uit de hand loopt. Uit humanitair, maar ook economisch belang. Dat weegt mee in de politieke overwegingen.”

Mali en Niger zijn beiden kruispunten van belangrijke routes voor mensensmokkel

Dat belang geldt evengoed voor Nederland, betoogt Hendriks. “We zijn één van die landen die geloven in het brengen van stabiliteit, ook omdat dat ons zelf uiteindelijk goed van pas komt. Wat als Nigeria uit elkaar valt? Er wonen daar 170 miljoen mensen. Stel je eens voor wat er gebeurt als die allemaal op de vlucht slaan richting Europa.” Daarmee wordt nog een ander motief genoemd; de Sahel als springplank van vluchtelingen naar Europa. Mali en Niger zijn beiden kruispunten van belangrijke mensensmokkel routes, die overigens niet door de daar aanwezige Europese soldaten worden aangepakt.  

Nederland heeft de missie in Mali verlengd tot eind van dit jaar. De na de aanslagen in Parijs toegezegde 650 Duitse militairen zijn goeddeels al gearriveerd. 160 Van hen verblijven op het ‘Nederlandse’ Camp Castor vlakbij Gao, dat sinds eind februari door de Duitsers wordt beveiligd.

Van der Heide: “Je hebt het als lokale inwoner van Mali bijzonder moeilijk om alle buitenlandse militairen nog van elkaar te onderscheiden. Er is veel argwaan onder de bevolking.” Hendriks onderkent dit probleem. “Er lopen daar Franse militairen rond, een VN-macht en dan ook nog een EU-trainingsmissie. Die laatste twee missies zijn samengesteld uit militairen uit diverse landen. Zie daar als burger nog maar wijs uit te worden. Bovendien steunen de Fransen de regering, terwijl die in veel gebieden juist uiterst impopulair is.”

Terroristen slaan nog altijd toe

Ondanks de grote aantallen militairen in de Sahel blijken terroristen nog altijd toe te kunnen slaan. Zo pleegden ze een aanslag op een hotel in Mali in November en was zelfs het tot nu toe rustige Burkina Faso in Januari doelwit van een terreuraanslag.  

Het is die uitzichtloosheid die het makkelijk maakt om jongeren te rekruteren voor de gewapende strijd

Het sturen van extra militairen heeft er tot nu toe niet toe geleid dat de voedingsbodem voor terreur weg is, menen betrokkenen. Yves Gounin, lid van de Raad van State in Frankrijk: “Natuurlijk is armoede een voedingsbodem voor terrorisme. Dat geldt niet in alle landen, maar in West-Afrika is het absoluut een factor.”  Van der Heide. “Geef iemand 100 dollar en een geweer en hij vecht voor je. Het is die uitzichtloosheid die het makkelijk maakt om jongeren te rekruteren voor de gewapende strijd.”  

*

Lees in deze serie ook deel 1 De ‘gele cake’ waar Niger op zou moeten draaien, sijpelt weg en deel 2 West-Afrika blijft de achtertuin van Frankrijk.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons