De voormalige bewoners van Oost-Aleppo vinden het woord evacuatie vaak vreselijk. Ook al wordt het standaard gebruikt in de internationale media, voor evacuees zelf is het geen vrijwillige reis naar veiligheid, maar deportatie naar onzekerheid.
"Mijn hart is gebroken," zegt Hiba Brais vanuit Gaziantep, Turkije. Zij is beschermings coördinator van Space of Hope, een organisatie die ooit met veertig teams veel scholen en centra voor cultuur, vrouwen en kinderen runde in het gedeelte van de stad dat in handen was van de oppositie. Hiba komt zelf ook uit Aleppo. "Maar nu hebben we alles verloren," vertelt ze op de vroege donderdagochtend. "Aleppo was voor ons ooit de hemel."
Haar team kwam na 36 uur eindelijk heelhuids aan en Hiba kan voor nu even opgelucht ademhalen. De directeur komt met de laatste dokter van Aleppo, Hamze Alkhateab, aan. Deze dokter weigerde te vertrekken voordat al zijn patiënten vervoerd waren. Hij werd bekend toen hij er voor koos vlak voor het sluiten van Castello Road terug te keren naar zijn patiënten in Oost-Aleppo. Castello Road was de laatste doorgang naar de rest van Aleppo en sloot in juli dit jaar. Daarna werd de belegering totaal en was er geen weg meer naar buiten.
De afgelopen weken waren angstige tijden. Er waren bommenregens, vermoedens van massa-executies en verdwijningen door het oprukkende regeringslegers en aan hen gelieerde milities in de heroverde stad. Emotionele afscheidsboodschappen van bewoners en media-activisten circuleerden op social media. Maar ook de afgelopen dagen was er een stroom berichten over arrestaties, het afnemen van laptops en telefoons, overleden baby’s door vrieskou en uit colonne gehaalde en geëxecuteerde mannen.
[Mahmoud Rashwani doet verslag vanaf het vertrekpunt in Oost-Aleppo Evacuation process #Aleppo]
"Het laatste bericht dat ik heb gekregen is dat ze nog leven maar geen centimeter zijn verplaatst," zegt Yasser, een activist die bij aankomstpunt Point Zero staat om zijn vrienden op te vangen en verslag te doen. "Mensen wachten al vanaf gisterochtend 6 uur in bussen. Er zijn berichten binnengekomen dat een vrouw uit een van de bussen is gearresteerd door een Iraanse militie. Maar de meeste mobiele telefoons werken niet meer. Dus we weten nu niets over hun lot." Yasser denkt dat de ruziënde partijen uiteindelijk tot een overeenkomst zullen komen, maar is bang dat er in de tussentijd kinderen of andere kwetsbaren zullen overlijden door kou en verhongering. "Mijn vrienden zijn tot op het bot bang, dat is zeker. We maken ons allemaal zorgen," aldus Yasser.
Yasser is een van de activisten, journalisten en medici wiens naam en nummer gister aan het begin van de dag onder activisten circuleerde, maar die aan het einde van de dag op een in pro-regime handen gevallen lijst staat. Wat met een noodkreet tot hulp begon voor mogelijk in gevaar zijnde mensen op een van de bussen, eindigt met de bekende Libanese presentator Hussein Mortada, van wie wordt aangenomen dat hij werkt voor het Iraanse regime en media, die op zijn Facebook-pagina post: ‘Wie er lol wil hebben met die terroristen op de bussen, bel deze nummers.’ Salwa Amor, een Britse freelance producer en journalist van Syrische oorsprong, legt uit: ‘Het arabische woord wat Hussein hier gebruikt kan op meerdere manieren vertaald worden.’ Amor ondersteunt haar netwerk van journalisten in Aleppo, die zij mede heeft overgehouden aan het maken van een film over de beruchte pro-Assad Shabiha militie in Aleppo. ‘Met het woord ‘lol’ bedoeld Mortada; beledigingen, angst aanjagen, aanvallen en mogelijk erger. Hij staat bekend om het aanjagen van haat, sektarisme en zelfs geweld. Hij verschijnt vaak in beeld met de milities terwijl hij bijvoorbeeld selfies maakt met lijken van tegenstanders. Na zijn post over Yasser en zijn vrienden werd deze lijst wijd verspreid onder Assad aanhangers en Shabiha.'
Om dit soort gevaar te ontvluchten vindt Yasser dat alle burgers snel uit het belegerde Aleppo in veiligheid gebracht moeten worden. Maar, ‘De internationale waarnemers doen alsof ze niets weten, maar ik kan me niet voorstellen dat al dit nieuws hen niet bereikt. Ze zijn ter plekke op het vertrek- en aankomstpunt. Medewerkers van het Rode Kruis en de Rode Halve maan begeleiden het konvooi van het begin tot het eind. Ook begrijp ik niet waarom de meeste media over deze situatie zwijgen.’
Hiba heeft constant contact met Aleppo en vertelt dat een 25 weken zwangere vriendin van haar in een van de bussen vast zit. ‘Ik weet niet hoe het haar vergaat. Daarnaast wachten veel patiënten in ambulances met de laatste medici van de stad. Activisten en lokale media hebben een tent gebouwd voor de aankomers. De media teams helpen mensen hun familie en vrienden op te sporen. De situatie bij Point Zero is heel slecht, er staat geen huis meer overeind.’
Terwijl aan het einde van woensdagavond via Hiba het nieuws langzaam binnen rolt van eindelijk aankomende voertuigen, ‘10 bussen aangekomen in Rashdeen…20 bussen…1500 Vrije Syrische Leger strijders…’, checkt Salwa wie er allemaal aangekomen zijn. ‘Lina Shamy en Seraj Aldeen Alomar zijn nog offline maar door iemand gesignaleerd.’ Ook de vrienden van Yasser zijn niet te meer te bereiken. Misschien zijn hun telefoons ingenomen, of ze zijn nog niet aangekomen.'
Yasser verdwijnt na het verspreiden van de lijst met hun namen en nummers door Mortada, ook van onze radar. Ook waren er geruchten dat een groep journalisten in de kolonne bedreigd zou worden. Salwa belt rond op zoek naar informatie en organisaties en fondsen voor journalisten. Ze roept hen op de journalisten te beschermen, maar veel kunnen deze fondsen in zo'n situatie vaak niet doen. Uiteindelijk blijken alle journalisten waarschijnlijk veilig, maar zijn hun spullen wellicht ingenomen.
Salwa is moe. Iedereen heeft de laatste weken weinig geslapen. De komende tijd zal ook niet makkelijk worden voor de mensen uit Oost-Aleppo. Op het westelijke platteland en Idlib zijn te weinig voorzieningen, medicijnen en levensmiddelen voor iedereen. Ook roept het Assad regime de meeste reservisten ooit op, met of zonder geweld. Sinds 1973 werden nooit meer zoveel mensen opgeroepen om het leger te komen steunen.
Onder de nieuw aangekomen vluchtelingen bestaat de angst dat plaatsen als bijvoorbeeld Douma eenzelfde lot als Aleppo staat te wachten. En dat de strijd en het lijden nog steeds niet voor bij zijn. Ze vrezen te worden opgedreven, omdat mensen die uit Oost-Aleppo komen standaard als terrorist gezien worden. De vluchtelingen kunnen de komende tijd wat bijkomen, maar goed slapen kunnen zij nog altijd niet.
Terwijl het Rode Kruis Oost-Aleppo als leeg verklaart tweet Mahmoud Rashwani, media activist die vanaf het vertrekpunt op social media verslag doet:
Civilians r still at the passage in besieged #Aleppo for more than 72 hours waiting to be evacuated
— Mahmoud Rashwani (@MahmoudRashwani) 21 december 2016
Salwa stuurt voor het slapen gaan nog een arabische poëtisch reisverslag van een journalist die net de reis achter de rug heeft op. Zij is te moe om de auteur op Facebook te achterhalen.
“Slapen in een kleding kast.
Ik heb drie dagen en nachten gewacht en ik sliep zittend in een oude kledingkast in een kapot en verlaten huis dat een schuilplaats voor mij en mijn vrienden werd tot we ons uitvaart bewijs kregen. (…) De rijen met voorbijgaande auto’s geladen met wanhoop, verlies en angst voor wat komen gaat en de wrakken van auto’s lijken op een scène uit een horrorfilm die zes jaar lang maar duurde en duurde. (…) Het meest pijnlijke en hartverscheurende is dat de toestand van de gewonden met medische ‘cold cases’ omdat de benoeming ervan zo ontzettend verkeerd is. De hitte van hun pijn doet de wereld om hen heen branden zoals al die mensen in Aleppo die hun eigendommen met hun eigen handen verbrandden omdat zij dat liever deden dan het achterlaten voor de regeringstroepen…'
The last sunset from east #Aleppo was incredibly freezing..and blue emotions & memories of a land we used to live at once.#AleppoIsDying pic.twitter.com/RxGpK0piGU
— Zouhir_AlShimale (@ZouhirAlShimale) 20 december 2016
Zouhir AlShimale's laatste tweet uit Aleppo.
