Achtergrond

‘We hadden onszelf moeten doodvechten’

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Kok was met zijn ex-vrouw Sylvia en hun zoontje Denzel (9) naar een wedstrijd in het Twents stadion. “Twente speelde tegen PEC. Voor de wedstrijd werden er twee vuurwerkkanonnen afgeschoten. Ik zocht dekking, want dat is mij geleerd. Ik begon te vloeken en voelde meteen die angst weer. Ik waande mij plotseling weer in Srebrenica. Het mooie is dat Sylvia dat direct ziet.”

[[nid:41287]]

Dutchbatter Boudewijn Kok was als monteur in dienst bij de mobiele brigade toen in juli ’95 de moslimenclave viel. Hij was een van de militairen die de vrouwen naar de bussen begeleidde nadat zij van hun mannen zijn gescheiden. “Ik heb de vrouwen helpen instappen. Mijn wapen had ik toen al aan de Serviërs moeten inleveren. Ik voelde mij machteloos.” Ruim 8000 moslimmannen werden kort daarna vermoord en in massagraven teruggevonden. Het trauma dat Kok overhoudt aan zijn diensttijd maakt dat hij jarenlang elke confrontatie uit de weg gaat. “Ik zat daar niet alleen, maar was samen met mijn makkers waar we voor elkaar door het vuur wilden. Dat hek om ons heen was toen veilig. In Nederland heb ik altijd het gevoel gehad dat ik mij extra moest wapenen.”

Ik kan mij niet hechten, wantrouw mensen en trok altijd mijn eigen plan

Kok woont sinds een half jaar in zijn nieuwe huis in Dedemsvaart, nadat zijn derde relatie op de klippen liep. Alleen zijn kon hij nooit, maar nu lijkt hij dankzij therapie meer rust te hebben gevonden. Hij verwijt het zichzelf dat zijn relaties geen standhielden. “Ik kan mij niet hechten, wantrouw mensen en trok altijd mijn eigen plan.” Soms denk ik nog: ‘Was ik maar eerder gaan praten, en had ik mijn gevoel maar eerder bloot gelegd, dan waren Sylvia en ik nog samen geweest.”

De ommekeer kwam vorig jaar, net na het neerstorten van vlucht MH17, toen hij de lange rij met rouwauto’s zag. “Ik schaam mij er nog voor, maar zag mezelf echt achter in zo’n auto liggen. We hadden onszelf moeten doodvechten, dan was het misschien goed geweest.” Sylvia, zijn tweede ex-vrouw, lijkt ondanks alle strubbelingen in het verleden, alle begrip te hebben voor Koks situatie. “Terugkijken heeft geen zin,” zegt ze glimlachend. Sylvia (38) is een van de weinigen die zijn paniekaanvallen herkent en ze is een goede vriendin gebleven. Ze heeft al die jaren vermoed dat hij aan PTSS leed. “Ik heb het altijd gezegd, maar hij wilde mij nooit geloven.”

Te voorspellen wat er ging gebeuren
In mei 1995, werden de bussen verzameld vlakbij Bratunac, een stadje dat net voor Srebrenica ligt. Dit blijkt uit de luchtfoto’s die de Amerikanen naderhand prijsgaven. Van de verplaatsing van troepen wist Boudewijn toen al. “Daar vlak aan de enclavegrens werd het steeds drukker. Je kon op je klompen aanvoelen dat er iets ging gebeuren. De vraag was alleen wanneer.” De Bosniërs vluchtten naar de Dutchbatcompound in Srebrenica. Net voor de val van de enclave trokken veel mannen de bergen in op zoek naar veilig gebied, maar ze vielen rond 11 juli 1995 voor een deel in handen van legerleider Mladic. “Ze gingen vrijwillig.”

Zoontje Denzel loopt nieuwsgierig de woonkamer binnen als hij zijn vader over de oorlog hoort praten. Denzel: “Wist je dat er in Srebrenica meer moslims dan Serven leefden?”
-“Die daar woonden? Ja, dat klopt. Dat was toen. En nu dan?”
“Dat weet ik niet. De rest heb ik nog niet gelezen.”
-“Ga maar weer een stukje lezen dan.”
“Ik lees hier ook nog iets over het voedsel en watergebrek.”
-“Den, ik weet het. Anders gaan we het vandaag of morgen samen even lezen.”
Denzel draait zich wat beteuterd om, loopt de keuken weer in en verdwijnt uit het zicht. “Hij is echt met Srebrenica bezig,” vervolgt Kok. “Ik ga hem dit jaar een keertje meenemen naar het gebied. Misschien dit najaar nog.”

Waarheidsvinding
Onlangs wijdde onderzoeksprogramma Argos een uitzending aan Srebrenica, waarin het rapport van een Amerikaanse veiligheidsdienst, op een aantal cruciale bladzijden na, werd behandeld. Bondgenoten Frankrijk, Engeland en de Verenigde Staten staakten al in het voorjaar van ’95 de luchtsteun. Kok vermoedde het al. “Op politiek niveau was alles al beklonken. Maar nu het wordt bevestigd, blijkt dat we echt aan alle kanten zijn genaaid.”

Ik heb daar zitten janken vlakbij die polonaise, maar daar was geen camera in geïnteresseerd

Kok vindt dat het nu tijd is dat de Dutchbatters naar buiten treden. Ze hebben twintig jaar lang niet gesproken omdat het stigma rondom de groep jarenlang in stant werd gehouden door onder andere de media, vindt hij. Vlak na het debacle in Srebrenica werden er beelden uitzonden waarop jonge, polonaise lopende militairen in Zagreb te zien waren. De beelden gingen de hele wereld over. “De helft van de soldaten was in Zagreb gestationeerd. Niet in Srebrenica. Zij wisten niet wat wij hadden doorgemaakt. Ik heb daar zitten janken, vlakbij die polonaise, maar daar was geen camera in geïnteresseerd.”

Onbegrip bij collega's
Ook bij terugkomst op zijn oude basis Luchtmobiel in Duitsland stuitte hij op onbegrip bij zijn collega’s. “Zij waren niet op uitzending geweest en hadden via het nieuws gehoord hoe laf Dutchbat wel niet was. ‘O, daar heb je er eentje’, werd er onderling gezegd.” Na een aantal weken vakantie werd hij samen met alle anderen Dutchbatters opgeroepen om naar de kazerne in Assen te komen. Defensie toonde volgens Kok geen interesse in persoonlijke ervaringen van de veteranen en wilde alleen weten of hij oorlogsmisdaden had gezien. ‘Moet ik voor die vraag hier zitten?,’ zei ik. ‘Dan ben ik heel snel klaar met jullie. Ik heb helemaal niks gezien,’ vervolgde ik. Als ze belangstelling hadden getoond dan had ik nog niet alles verteld, maar wel meer dan toen.”

Het gebeurde tegenover de compound; zeven mannen en een vrouw

Hij heeft al veel verteld over Srebrenica. Over één incident dat Kok de laatste twintig jaar met zich meedroeg, zweeg hij tot nu toe. “Het gebeurde tegenover de compound. Op een heuvel. Servische militairen gingen als gekken tekeer. Zeven mannen, één vrouw. Ze lag op de grond. De mannen waren bezig met hun etnische zuivering. Ik zag het en ze keken naar mij. Het enige wat ik voelde, was angst. Ik dacht wat ik nu zie, wil ik niet meemaken. Het was niet de eerste keer dat het gebeurde, maar zo erg had ik het nog niet gezien.”

Hij greep niet in.

“Dat neem ik mijzelf nog steeds kwalijk. Maar als ik wel was opgetreden, had ik me als VN-militair schuldig gemaakt aan een oorlogshandeling. Een VN-militair die daar even dacht de held uit te hangen om iemand te helpen. Dat had hun het recht gegeven om mij en iedereen in de compound neer te knallen.”

Boeten
“Pap, ik wil ook het leger in," zegt Denzel als hij de woonkamer instapt. Hij komt net van buiten waar hij met een vriendje aan het spelen is.
“We spelen legertje. Ik wil niet gewoon in dienst, maar in een vliegtuig.”
-“Bij de luchtmacht?”
“Ja, in van die groene straaljagers en F16’s.”
-“Dan moet jij je best doen op school. Begin daar volgende week eerst maar eens mee.”

Daar mag Defensie voor boeten ook

“Als hij echt het leger in wil, dan steun ik hem daarin.” Kok vertelt dat hij een advocaat in de arm heeft genomen. “Ik heb de diagnose PTSS met depressies en laat in elke relatie een ontzettend Bosniësyndroom achter. Daar mag Defensie voor boeten ook. Al is het maar voor mijn zoon die straks in het leger wil, zodat hij hopelijk wel die goede nazorg krijgt.”

[[{“fid”:”36878″,”view_mode”:”default”,”fields”:{“format”:”default”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:”Neem een abonnement op OneWorld”,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:”Neem een abonnement op OneWorld”},”type”:”media”,”attributes”:{“alt”:”Neem een abonnement op OneWorld”,”title”:”Neem een abonnement op OneWorld”,”style”:”height:72px; width:581px”,”class”:”file-default media-element”}}]]

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons