Tegen alle verwachtingen in wees de Colombiaanse bevolking afgelopen zondag het vredesakkoord tussen rebellengroep FARC en de Colombiaanse regering af. Ruim vier jaar onderhandelden de partijen over de voorwaarden om een einde te maken aan de 52-jarige burgeroorlog. Waarom wil de bevolking geen vrede en wat staat het land nu te wachten?
Het is zondagmiddag 2 oktober iets na vieren als de stemmen geteld worden in Ciudad Bolívar, een grote wijk in het zuiden van de Colombiaanse hoofdstad Bogota. Hier in dit stadsdeel wonen veel slachtoffers van de burgeroorlog; een overtuigd ‘ja’ tegen het vredesakkoord wordt hier voorspeld. De kartonnen doos met stemmen wordt leeggehaald en de papiertjes met ‘si’ en ‘no’ worden naast elkaar gelegd.
Het zal toch niet…denk ik op dat moment bij mezelf
Linda Breukers is als Nederlandse observator aanwezig bij de stemming om te controleren of alles volgens de regels geschiedt. Het gaat gelijk op. “Maar dan ineens valt me op dat de nee-stapel hoger wordt. Ik zie de stemdoos leger worden en ondertussen blijft de nee-stapel groeien. Het zal toch niet…denk ik op dat moment bij mezelf.”
Een uitslag die niemand had verwacht
Maar het ongelofelijke gebeurt: het ‘no’ wint op deze druilerige zondagmiddag. En niet alleen in dit stadsdeel, maar in heel Colombia krijgt het “nee” een nipte meerderheid. Met een verschil van 55.000 op de 13 miljoen uitgebrachte stemmen, wint het kamp dat het oneens is met het vredesakkoord. Een uitslag die niemand had verwacht, en allerminst president Santos die het overwinningsfeest verderop in de hoofdstad al voorbereid heeft.
Het ‘nee’ van de Colombiaanse kiezer impliceert dat het vredesakkoord niet in deze vorm doorgevoerd kan worden. Voorgenomen wetsvoorstellen over landteruggave en -hervorming worden bevroren, en ook het plan voor ontwapening van de FARC onder begeleiding van de Verenigde Naties gaat de ijskast in. Het belangrijkste argument dat de aanvoerder van de nee-campagne – ex-president Uribe – opvoert tegen het vredesakkoord, is de “straffeloosheid” voor de FARC-leden.
Het probleem is niet de FARC, noch de oorlog, maar de luiheid van de Colombiaan door niet naar de stembus te gaan
Ook is hij het oneens met de politieke macht die de FARC via niet-legale weg zou krijgen als het akkoord zou worden goedgekeurd. Veel tegenstanders van het akkoord hebben met ‘nee’ ook hun onvrede over de regering willen uiten, zoals een taxichauffeur uit de havenstad Barranquilla verwoordt: “Ik stem tegen, omdat Santos toch wel zijn eigen gang gaat, wat de uitslag ook wordt.” Het lage vertrouwen in de politiek heeft niet alleen de negatieve stem beïnvloedt, maar ook de opkomst van het referendum. Ruim 60 procent van de kiesgerechtigden bleef thuis afgelopen zondag.
Schaamte en woede
Direct na de uitslag barstten de commentaren los op de sociale media: ‘Brexit 2’, huilende smileys, en diepe teleurstelling, schaamte en woede over de keuze van landgenoten door de voorstanders van het vredesakkoord. Ontsteltenis was er ook over de lage opkomst: “Het probleem is niet de FARC, noch de oorlog, maar de luiheid van de Colombiaan door niet naar de stembus te gaan”, klinkt op Twitter en Facebook. Daar tegenover luidt de blijdschap en opluchting van de nee-stemmer, die zegt dat dankzij deze uitslag een duidelijk signaal is afgegeven dat de onderhandelaars terug naar de onderhandelingstafel moeten om tot een akkoord te komen waar een groter deel van de bevolking achter kan staan. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan.
Hoe nu verder?
De onderhandelaren van de regering en de FARC hebben voortdurend aangegeven geen Plan B klaar te hebben liggen. “Als het ‘nee’ wint, gaan we terug naar een oorlogssituatie en krijgt de FARC vrij spel,” waarschuwde Jorge Restrepo, directeur van het Instituut voor Conflictanalyse CERAC, voorafgaand aan het referendum. “Het brengt niet alleen deze regering, maar ook toekomstige regeringen in een zeer moeilijke onderhandelingspositie”. Deels lijkt hij gelijk te krijgen, nu een dag na het referendum hoofdonderhandelaar voor de regering Humberto de la Calle zijn aftreden heeft aangekondigd. Dit tot afkeuring van president Santos die zo snel mogelijk wil doorgaan met nieuwe vredesonderhandelingen: “We moeten snel handelen en nieuwe termijnen instellen. De onzekerheid en onduidelijkheid over wat gaat volgen, kan alles in gevaar brengen wat tot nu toe is opgebouwd”, sprak hij gisteren vanuit Bogota.
Ik kijk naar mijn zoon en gun hem zo graag dat hij opgroeit in vrede
FARC-leider Rodrigo Londoño, alias Timochenko, heeft aangegeven ondanks de negatieve uitslag van het referendum door te gaan met het bouwen aan de toekomst “via woorden en niet met wapens”. Ondertussen bereiden Uribe en zijn nee-team zich voor om aan te schuiven bij nieuwe onderhandelingen. Zijn agenda is duidelijk: het herzien van het 297 pagina’s tellende vredesakkoord op een aantal punten. Maar niemand weet nog precies in welke vorm die eventuele nieuwe onderhandelingen moeten gaan plaatsvinden. Het meest ongunstige scenario zou zijn als het hele akkoord van tafel geveegd wordt en vier jaar onderhandelen teniet gedaan wordt. Daar zit niemand op te wachten na vijf decennia oorlog met bijna zeven miljoen ontheemden kenden en 220.000 doden.
De slachtoffers van de burgeroorlog lijken de grootste verliezers van het referendum. In de departementen waar de oorlog hevig woedde, won het ‘ja’. Zondag vloeiden veel tranen van onbegrip en ontsteltenis onder slachtoffers: “Ik kijk naar mijn zoon en gun hem zo graag dat hij opgroeit in vrede”, zegt inheemse vluchteling Jose vanaf het centrale plein in Bogota. “We willen de bladzijde omslaan en een nieuw hoofdstuk beginnen in de Colombiaanse geschiedenis.” Maar dat lijkt met deze uitslag voorlopig nog niet te kunnen.
