Achtergrond

Staat bij ‘Brexit’ de veiligheid van Europa op het spel?

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

De Britten hebben gekozen voor Brexit. Dat heeft dat niet alleen economische gevolgen. Het verandert ook de politieke machtsverhoudingen binnen de EU. Dat heeft gevolgen voor de veiligheid van Europa.

‘Brussel is de hoofdstad van het jihadisme in Europa, en nog durven de voorstanders van het EU-lidmaatschap te beweren dat we veiliger zijn in de EU’, tweette Telegraph-columnist Allison Pearson vlak nadat de eerste beelden van de met puin en stof bedolven vertrekhal van vliegveld Zaventem op tv te zien waren. Nadat ook Nigel Farage, leider van de anti-EU partij UKIP, de tweet overnam was de verontwaardiging in binnen- en buitenland groot: Pearson en Farage zouden de ramp uitbuiten voor eigen politiek gewin.

 

Maar UKIP was niet de enige partij die werd verweten aan bangmakerij (‘scaremongering’) te doen. Zo beweerde premier David Cameron dat een vertrek uit de EU zou leiden tot de verplaatsing van het vluchtelingenkamp bij Calais naar de groene kust van Kent, mocht Frankrijk besluiten een regeling over het bewaken van de grenzen op te zeggen. De afgelopen weken werden veiligheid en defensie een steeds belangrijker onderwerp in het debat over ‘Brexit.’ Kan het Verenigd Koninkrijk wel een buitenlandbeleid onafhankelijk van Europa opzetten? Hoe moet het verder met Europol, de inlichtingendiensten en de rol van het Verenigd Koninkrijk in de NAVO?

‘Met Europa verstrengeld’?

Beide partijen vergeten daarbij dat het vertrek van Groot-Brittannië ook grote gevolgen zal hebben voor het veiligheidsbeleid van de EU. Dat zei Anne Deighton, professor Internationale Europese Betrekkingen aan de Universiteit van Oxford tijdens een college aan studenten van het Leiden University College. “Het veiligheidsbeleid van het Verenigd Koninkrijk is verstrengeld met dat van de EU.” De Britse regering bracht onlangs een rapport uit waarin te lezen was dat de EU van groot belang is om de militaire capaciteiten van het Verenigd Koninkrijk in geval van nood aan te vullen. Aan de andere kant zal zonder de militaire bijdrage van Groot-Brittannië de EU “zeker te zwak” zijn om nog een geloofwaardig over te komen op landen als Rusland, beweert Deighton.

In de EU is Groot-Brittannië samen met Frankrijk verreweg de grootste speler op militair gebied: het gaf vorig jaar ongeveer 55 miljard dollar uit aan defensie, een bedrag vergelijkbaar met Rusland. De Duitse oud-ambassadeur Wolfgang Ischinger waarschuwt dat een Brexit de mogelijkheden voor de EU om op het internationale toneel nog een rol van betekenis te spelen ernstig zal belemmeren: “De diplomatieke ervaring en connecties [van Groot-Brittanië], haar zetel in de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties, en functie als brug met de NAVO en de Vereinigde Staten zijn onmisbare voordelen voor de Unie.”


Foto: Flickr

Een Europees leger is in de verste verte niet te bekennen

Volgens voorstanders van een Brexit valt het met de gevolgen voor de veiligheid allemaal wel mee. Het valt tenslotte niet te ontkennen dat het gedeelde veiligheidsbeleid van de Europese Unie nooit echt van de grond gekomen is. Een Europees leger is in de verste verte niet te bekennen en belangrijke militaire beslissingen, zoals de interventies in Syrië en Libië, worden nog altijd door nationale overheden gemaakt. Op het terrein van de inlichtingen is de ‘five eyes’ bondgenootschap, de samenwerking tussen de inlichtingendiensten van de VS, het Verenigd Koninkrijk, Australië, Canada en Nieuw-Zeeland, veel belangrijker dan de EU om terrorisme te bestrijden. Daarnaast zal het Verenigd Koninkrijk toch samen blijven werken met Europese partners via de NAVO, maar kan de traditionele bondgenootschap met de VS nieuw leven worden ingeblazen.

Maar Deighton beweert dat een dergelijke terugval op de oude en vertrouwde paradigma’s uit het buitenlandbeleid van het Verenigd Koninkrijk, zoals de ‘special relationship’ met de VS, niet toereikend zijn om de problemen waar Europa mee te maken heeft op te kunnen lossen. De overlap tussen de NAVO en het buitenlandbeleid van de EU ziet ze als een probleem, omdat er zo dubbelop werk wordt gedaan en er mogelijk concurrentie tussen beide organisaties ontstaat. Daarnaast zijn er al jaren vraagtekens te zetten bij de toekomst van de NAVO. De hoop die het Brexitkamp op de VS heeft gevestigd noemt ze daarom “misplaatst”: Barack Obama deed al meerdere keren een oproep aan het Verenigd Koninkrijk om bij de EU te blijven. Hij wil dat Europa op eigen benen staat bij de verdediging van de Europese grenzen, zodat Amerika zich op haar beleid in andere delen van de wereld kan richten.

Machtsevenwicht

Ook voor een klein land als Nederland vormt het vertrek van Groot-Brittanië mogelijk een groot probleem. Het Verenigd Koninkrijk staat er om bekend vaak dwars te liggen als het aankomt op Europa, maar om alleen daarom te denken dat de EU zonder de Britten misschien wel beter af zou zijn is “naief en gevaarlijk kortzichtig”, schrijft Peter van Ham van Instituut Clingendael. “Brexit verstoort het precaire machtsevenwicht binnen Europa en zet daarmee de EU-democratie onder druk.” Zonder concurrentie tussen de drie grootste lidstaten (Duitsland, Frankrijk, en Groot-Brittanië) is er volgens hem geen ruimte voor kleine landen om het beleid te beinvloeden. Voor Nederland is dat dubbel zo erg, omdat van de drie landen Groot-Brittanië het meest dezelfde belangen nastreeft.

Achter de schermen hebben de Britten relatief veel invloed

Daarbij hebben de Britten achter de schermen relatief veel invloed op het buitenlandbeleid van Europa. Het land levert goed opgeleid personeel aan de diplomatieke diensten van de EU en zet zich in voor het coördineren van het beleid van de NAVO met dat van de EU. Groot-Britannië was ook verantwoordelijk voor het uitbreiden van de bevoegdheden van Europol, bijvoorbeeld met het invoeren van het Europees aanhoudingsbevel. Het stuurde verschillende Europese missies buiten de EU aan, waaronder het bestrijden van piraterij in Somalië, waar Nederland ook intensief bij was betrokken. De Britten zijn ook een groot voorstander van het opleggen van sancties als een diplomatiek instrument, een strategie die bij de onderhandelingen met Iran heel effectief is geweest.  Om die redenen gaat Europa de afwezigheid van het Verenigd Koninkrijk zeker merken. “Voor hen die klagen dat het Europese buitenlandbeleid slechts de laagste gemene deler als uitkomst produceert: zonder Groot-Brittanië komt die lat  waarschijnlijk nog lager te liggen”, schrijft de denktank Centre of European reform in een recent verschenen rapport.

Brexit is rem op hervorming

Natuurlijk is lang niet alles wat Groot-Brittanië qua buitenlandbeleid onderneemt constructief te noemen. Zo ontstond het ESDP (European Security and Defence Policy) op initiatief van de regering van Tony Blair, maar heeft diezelfde regering daarna weer op de rem getrapt om pogingen van de EU om nauwer op defensie samen te werken te verijdelen. Daarnaast is het militair ingrijpen in Irak en later in Libië in veel opzichten geen succes geweest, een van de redenen voor de Britse bevolking om zich te willen onttrekken aan verdere bemoeienissen met het buitenland.

Met de Brexit wachten de lidstaten en het Verenigd Koninkrijk op z’n minst jarenlange onderhandelingen om alle afspraken die nu door de EU lopen te vervangen. Dat kost tijd en dat heeft de EU niet: naar aanleiding van de crises in Oekraine en aan de grenzen met het Midden-Oosten en Noord-Afrika moet er deze zomer al moet een nieuwe strategie voor het veiligheidsbeleid komen. Nu onbekend is welke rol een van de grootste lidstaten daarin zal spelen lijkt het niet waarschijnlijk dat het plan een concrete strategie kan opleveren. Daarbij is het ook niet onwaarschijnlijk dat de Brexit campagne navolging krijgt in andere landen, bijvoorbeeld in Frankrijk. In dat geval kost een Brexit de EU zeker de kans om gedeelde problemen te bespreken en met nieuwe initiatieven te komen om deze aan te pakken.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons