Hoe zorg je dat je een plek of moment hebt om je hevig betwiste geloof te beoefenen? Sharia4Belgium wist hier bij onze zuiderburen wel raad mee. Met spektakelactivisme waarin via media het grote publiek werd opgezocht veroverde de beweging een duidelijke eigen plek in België. In Nederland en Duitsland waren tot voor kort soortgelijke organisaties actief. Pim Aarns, onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam, onderzoekt het islamitisch spektakelactivisme.
De sharia implementeren in België, dat is wat Sharia4Belgium nastreeft. Via da’wa-activisme, een soort islamitische missie, probeerden ze mensen kennis te laten maken met de – in hun ogen – ‘juiste’ islam. Sharia4Belgium was tussen 2010 en 2012 actief in het publieke debat en had Antwerpen als thuisbasis. De groep kenmerkte zich door veel publieke optredens en was daarnaast zeer actief op internet. De Antwerpse rechter oordeelde in februari 2015 dat de groep ‘terroristisch’ is. Ook in Nederland lopen rechtszaken tegen da’wa-activisten. En de Duitse overheid verbood soortgelijke organisaties enkele jaren geleden al.
Boodschap niet serieus genomen
Verboden of niet, Sharia4Belgium kaartte kwesties aan met een breed draagvlak binnen verschillende lagen van de Belgische samenleving: wantrouwen jegens de overheid, islamofobie, het idee dat vrijheid van meningsuiting voor moslims beperkt is, internationale militaire interventies, enzovoorts. De boodschap van de activisten werd echter vaak niet serieus genomen door buitenstaanders. De kritiek die de activisten leverden, leidde dan ook niet tot een serieuze discussie. Wellicht leidde hun typering als ‘radicaal’ af van de inhoud van de boodschap.
Hun typering als radicaal leidde af van de inhoud
Spektakelactivisme voor eigen ruimte
Enerzijds keerden de activisten zich tegen het beleid met betrekking tot moslims en de islam, anderzijds probeerden zij binnen de Belgische samenleving een alternatieve eigen ruimte te creëren en te beschermen waarin zij hun ideaalversie van de islam kunnen beleven. Daarbij gebruikten ze spektakelactivisme; een vorm van protest die niet alleen met inhoud, maar ook met audiovisuele (bijv. video’s op YouTube) en auditieve middelen (lezingen, radio-interviews) sterke reacties bij mensen uitlokt. Daarmee maakten ze bezwaar – in zowel vorm als inhoud – tegen een bepaalde situatie, bijvoorbeeld tegen het nikabverbod, het verbod op het dragen van een sluier die het gezicht bedekt.
Ook organiseerden ze mediagenieke spektakels; provocerende acties waarmee ze bewust de media opzochten. Sharia4Belgium heeft dit verscheidene malen gedaan, onder andere door het verstoren van een als islamkritisch aangekondigde lezing van de dichter Benno Barnard. Deze acties op zich waren al een boodschap, zoals ook de video waarin Abu Imran voor het Atomium, een nationaal monument, oproept om België om te vormen tot een islamitische staat.
Dit onderzoek is onderscheidend in de gebruikte methode: er is etnografisch onderzoek gedaan. Onder meer via sociale media is contact gelegd met de activisten. Het was mogelijk op te trekken met de activisten en daar vanuit te observeren. De onderzoekers woonden demonstraties bij en er werden (in)formele interviews gehouden. Dit resulteerde in rijke data.
In het vizier van media én veiligheidsdiensten
Ondanks dat ze de media bewust opzochten, had Sharia4Belgium een haat-liefdeverhouding met de media. Enerzijds wilden de activisten aandacht van de media, maar werden boos wanneer deze niet positief was (wat het meestal was). In de boze reactie werd de media dan vaak wel bedankt voor het ‘verspreiden van de da’wa en de boodschap van de islam’.
De relatie met de overheid en veiligheidsdiensten was minder liefdevol. Vanaf het ontstaan van de organisatie was er constant controle vanuit de overheid. Dit uitte zich onder meer in het aanhouden van leden voor verkeers- of identiteitscontroles, het offline halen van websites, het observeren van de groep tijdens openbare bijeenkomsten, maar ook in de privésfeer door huiszoekingen en het plaatsen van afluisterapparatuur. Ook vanuit de politiek kwamen er regelmatig geluiden naar buiten over het verbieden van de organisatie of zelfs het afnemen van de Belgische nationaliteit van de leden.
De toenemende aandacht van zowel de media als van de overheids- en politiediensten werd Sharia4Belgium te veel
De tijd van da’wa is voorbij
Hoe meer de activisten publiekelijk bekend werden en in aanraking kwamen met veiligheidsdiensten, hoe moeilijker het werd om een eigen ruimte op te bouwen en in stand te houden. Verschillende kernleden werden gearresteerd en uiteindelijk werd de toenemende aandacht van zowel de media als van de overheids- en politiediensten Sharia4Belgium te veel. Het hief zichzelf op.
De activisten roeiden lange tijd met de riemen die ze hadden, en tegen de stroom in, op zoek naar veilige havens waar zij hun geloof konden praktiseren. Voor een aantal van hen bevindt deze haven zich in Syrië. Anderen bevinden zich nog België, Nederland of Duitsland. Het huidige politieke klimaat heeft ervoor gezorgd dat zij hun activisme niet meer kunnen uitvoeren zoals zij dat deden. Het lijkt er niet op dat zij hun gedachtegoed aan de kant hebben geschoven, maar de zichtbaarheid in het publieke domein is zeker verminderd. Wat hier de consequenties van zijn, zullen we over enkele jaren pas goed kunnen zeggen.
Dit stuk is een bewerking van Pim Aarns, ‘Da’wa-activisme in Nederland, België en Duitsland: Roeien tegen de stroom in’, Versvak, 2 maart 2015, beschikbaar via www.versvak.nl/pim
