NTUF Pakistan organiseert voedselhulp voor ontslagen kledingarbeidsters en hun families. Beeld: National Trade Union Federation Pakistan (NTUF)

Primark en C&A zetten kledingarbeiders op straat

Kledingfabrieken in Azië sluiten massaal hun deuren. Door de coronacrisis annuleren grote kledingmerken hun bestellingen, en fabrieken kunnen daar weinig tegen beginnen. De arbeiders dreigen in verdere armoede te vallen. ‘Dit is een levensbedreigende situatie.’

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Update van de redactie – 14 mei 2020

Als reactie op de aanhoudende media-aandacht die C&A kreeg na het annuleren van hun bestellingen, belooft het bedrijf nu 93 procent van de bestellingen die ze gedaan hadden alsnog te betalen. De komende weken wil C&A oplossingen bedenken voor de overige zeven procent.

Primark belooft om alle kleding die tot 17 april af of in productie was alsnog af te nemen. De producten hebben een waarde van 370 miljoen Britse pond (ongeveer 418 miljoen euro).

Beide bedrijven hebben nog geen nieuwe bestellingen gedaan. Inmiddels zijn, ondanks besmettingsgevaar van de medewerkers, fabrieken in Bangladesh weer open.

Kritische ngo’s zoals Worker Rights Consortium wijzen erop dat toezeggingen van merken zoals C&A en Primark ontoereikend zijn. Bekijk hun tracker om bij te houden welke merken kunnen garanderen dat ze alle orders zullen uitbetalen en welke niet.

“Alsof je een pizza bestelt, maar zodra de koerier aan de deur staat, beslist dat je er toch geen zin in hebt.” Zo kijkt campagnecoördinator Christie Miedema van de Schone Kleren Campagne, dat de arbeidsomstandigheden in de textielindustrie wil verbeteren, naar merken die hun geplaatste bestellingen annuleren, terwijl kledingarbeiders aan de andere kant van de wereld die al in elkaar hebben gestikt. Arbeiders in onder meer Bangladesh, Myanmar, Cambodja, India, Pakistan en Indonesië zitten nu thuis, zonder vervangend inkomen; zonder te weten of ze nog werk hebben als deze crisis voorbij is.

Volgens het Business and Human Rights Resource Center, dat de impact van bedrijven op mensenrechten monitort, betalen merken hun bestellingen pas bij de inscheping van de levering, niet bij het plaatsen van de bestelling. Als merken een bestelling volledig annuleren, betekent dat dus dat betalingen uitblijven. In Apparel Insider legt de Britse journalist Brett Mathews uit dat grote merken, zoals Guess, bovendien onderhandelen over korting – tot 50 procent – op afgewerkte orders.

In de overeenkomsten tussen fabrikanten en afnemers zit vaak een clausule ingebouwd over onmacht – waar een pandemie onder kan vallen – zodat de inkoper kan afzien van betaling. Maar ook zonder die clausule kunnen merken een aankoop afhouden.

Leveranciers hebben de macht niet om de oneerlijke contracten aan te kaarten

Er is sprake van een enorm machtsverschil, zegt Aruna Kashyap, vrouwen- en arbeidsrechtsspecialist bij Human Rights Watch. “Leveranciers hebben de macht niet om de oneerlijke contracten aan te kaarten. Als ze nu moeilijk doen over orders, of zelfs maar overwegen om naar de rechter te stappen, dan zullen ze geen zaken meer kunnen doen met de grote merken.”

Primark: goedbedoeld fonds of slimme PR?

In Bangladesh alleen al zijn orders met een totale waarde van 3 miljard euro ingetrokken, goed voor bijna een miljard kledingstukken die niet in onze winkelrekken terecht zullen komen. Volgens het Centre for Global Workers’ Rights, dat merken terechtwijst over arbeidsrechten, spant Primark de kroon met sinds het begin van de crisis voor 273 miljoen dollar (249 miljoen euro) aan geannuleerde bestellingen.

Als kledingfabrieken failliet gaan door ingetrokken bestellingen, zijn de arbeidsters hun werk kwijt

Om dat te compenseren, start Primark een fonds om kledingarbeiders rechtstreeks financieel te steunen. ‘We maken ons zorgen om de impact van de crisis op arbeiders en willen daarom hun lonen compenseren’, verklaart een woordvoerder van het merk per e-mail. ‘In de toekomst hopen we verder te kunnen werken met dezelfde leveranciers.’

Rubana Huq, voorzitter van de koepelvereniging voor fabriekseigenaars in Bangladesh en zelf voormalig kledingmaakster, ziet de reactie van Primark met argwaan aan en verklaart in een statement: ‘Het is niet duidelijk wat Primark hier exact mee bedoelt. In de plaats van een fonds op te starten, zouden merken zoals Primark zich beter aan afspraken contracten met leveranciers moeten houden.’

Ook voor de Schone Kleren Campagne is het voorstel te vaag. “Het klinkt goed; het is voor Primark uitstekende PR. Maar het blijft onduidelijk wat ze doen met de andere kosten die kledingfabrieken hebben gemaakt voor bestellingen, of hoe het merk ervoor gaat zorgen dat de middelen daadwerkelijk bij arbeiders terechtkomen. Als die fabrieken failliet gaan door geannuleerde bestellingen, dan zijn de arbeidsters alsnog hun werk kwijt”, zegt coördinator Wyger Wentholt.

Sowieso is de Schone Kleren Campagne geen voorstander van dit soort private fondsen, omdat mede daardoor veel te weinig wordt ingezet op publieke sociale voorzieningen. Wentholt: “Primark zou veel beter daaraan kunnen bijdragen.”

'C&A faalt voor ethische test'

Op een bedenkelijke tweede plaats staat C&A met 166 miljoen dollar (151 miljoen euro) aan opgeschorte afnames in Bangladesh. ‘Wij proberen ons hoofd boven water te houden, terwijl we onze verantwoordelijkheden tegenover werknemers en leveranciers willen nakomen, laat het merk via mail weten. ‘We zijn nog steeds van plan om alle goederen die de fabriek verlaten hebben aan te nemen. Nieuwe producten kunnen we helaas niet aannemen. We begrijpen dat dit voor moeilijkheden zorgt binnen de textielketen en zullen ons uiterste best doen om zo snel mogelijk opnieuw orders te plaatsen bij onze belangrijkste leveranciers.’

De Schone Kleren Campagne reageert scherp op de uitspraken. “Van plan zijn, hun best doen … C&A doet geen harde toezeggingen”, zegt Wentholt. “Ze hebben het niet over garanderen. Dat soort formuleringen zijn geen toeval: ze kiezen ervoor om twijfel te laten voortbestaan. Hun intentie gaat ook enkel over ‘goederen die de fabriek al verlaten hebben’. Het gaat dus niet om voorraden op fabrieksterreinen, kleding die al in productie was of orders die nog niet in productie zijn, maar waar al grondstoffen voor besteld waren.”

Als de coronacrisis een ethische test is, dan faalt C&A grandioos

Met een vermogen van meer dan 20 miljard euro behoort de Nederlandse familie Brenninkmeijer, die C&A in handen heeft, tot de rijkste van Europa. “De Brenninkmeijers kunnen het zich gemakkelijk veroorloven om de contracten van C&A met hun leveranciers na te komen, waardoor de honderdduizenden werknemers die zij in dienst hebben veel leed wordt bespaard. Als de coronacrisis een ethische test is, dan faalt C&A grandioos”, aldus Wentholt.

Op de vraag wat de annuleringen zeggen over de duurzaamheidsdoelstellingen waarover C&A in een eerder persbericht stelde ‘goed op weg te zijn om deze te halen in 2020’, reageerde het merk niet.

H&M: Uitbetalen na internationale druk

Volgens het Centre for Global Workers’ Rights had H&M ook 151 miljoen euro aan leveringen in Bangladesh geannuleerd, hetzelfde bedrag als C&A. Onder internationale druk kondigde het merk aan die toch te betalen en afnemen. ‘We nemen de reeds geproduceerde kledingstukken en goederen nog af en uiteraard betalen wij voor deze goederen onder de overeengekomen betalingsvoorwaarden’, bevestigt woordvoerder Veerle Maris via e-mail. Ook Zara, Calvin Klein, Tommy Hilfiger en The North Face maakten bekend dat ze hun geplaatste bestellingen zullen afnemen en uitbetalen. De ngo Workers Rights Consortium houdt intussen dagelijks bij welke merken beloven hun afspraken na te komen en welke niet.

Christie Miedema van de Schone Kleren Campagne is blij dat deze merken van gedachten veranderd zijn en hoopt dat anderen zullen volgen. “Maar”, stelt ze, “het zou gekkenwerk zijn om dat níet te doen, want die orders staan gewoon klaar om te vertrekken.” Het ‘absolute minimum’, zo noemt Miedema de inspanning van H&M en de andere merken.

“De betalingen die ze nu zullen doen, gaan naar de fabrikanten, niet rechtstreeks naar de arbeiders. Dit is geen extra hulp. Arbeiders en fabrieken hebben nu enkel genoeg geld voor het werk dat al gedaan is. Maar hoe komen ze de komende maand rond? Het is niet alsof H&M van plan is om alsnog nieuwe orders te plaatsen in Bangladesh.”

Europa moet bijspringen

Bij ontslag kunnen kledingarbeiders hun families niet meer onderhouden

Hoe het nu verder moet met die kwetsbare arbeiders, is moeilijk te voorspellen. Lotte Schuurman, woordvoerder van Fair Wear Foundation, spreekt van een ‘levensbedreigende situatie’. “Meestal hebben ze al te lage salarissen en geen kans gehad om een buffer op te bouwen, te sparen. Daarbij krijgen ze meestal geen overheidssteun als ze zonder baan komen te zitten. Bij ontslag kunnen ze hun families, die vaak van hen afhankelijk zijn, dus niet onderhouden.”

De oplossing om op korte termijn massale ontslagen te vermijden, ligt volgens mensenrechtenspecialist Kashyap (Human Rights Watch) in handen van de merken. “Zij moeten betalen, niet enkel voor orders die al klaar zijn, maar voor alle orders die al besteld waren.” Op lange termijn zijn volgens haar nog meer fondsen nodig, omdat arbeiders in productielanden geen sociaal vangnet hebben. “Donoren en financiële instituties moeten optreden om te voorzien in sociale zekerheid.”

“De ministers van Financiën van de G20, het IMF en de Wereldbank moeten ontwikkelingslanden onmiddellijk een financiële injectie geven om hen in staat te stellen kwetsbare gemeenschappen te helpen”, stelt Maaike Vanmeerhaeghe, ongelijkheidsexpert bij Oxfam, voor. Europese regeringen spelen daar volgens Schuurman van Fair Wear Foundation een bijzondere rol in.

“Bij economische ondersteuningsmaatregelen moet Europa rekening houden met de miljoenen mensen die onze kleding maken.” De Europese Unie kondigde eind vorige week aan om 5 miljoen euro vrij te maken voor kledingarbeiders in Myanmar, maar over soortgelijke noodhulp voor andere productielanden is niet gesproken.

Nieuwe normaal

Ook volgens de Schone Kleren Campagne is een beter sociaal stelsel broodnodig. “In de toekomst hopen we op een systeem waarin merken bijdragen aan de sociale zekerheid van de landen waar ze produceren”, zegt Miedema. “De crisis toont in elk geval aan hoe afhankelijk spelers in deze industrie van elkaar zijn”, vult Schuurman aan.

“De sluiting van winkels werkt door tot diep in de keten. Wanneer de vraag weer op gang komt, zijn veel van de fabrieken waarop merken vertrouwen mogelijk failliet. Zowel op menselijk als op zakelijk vlak is het nodig om op een betere manier te produceren, met eerlijke prijzen en leefbare lonen. Hopelijk wordt dat het nieuwe normaal.”

We leven in onzekere tijden door het coronavirus. Er is behoefte aan betrouwbare informatie én verdieping. We hopen dat je dit bij ons vindt en wil bijdragen aan onze onafhankelijke journalistiek.

Dit kan je doen door te doneren of je te abonneren op ons magazine. Alvast bedankt!

Kledingmerken zijn steeds transparanter, maar is dat genoeg?

Indiase arbeiders moeten kiezen: corona of honger

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons