Olympische Spelen: een zegen en een vloek voor Brazilië

Het was een kans waar hij helemaal niet op had gerekend en waarvan hij eigenlijk ook niet graag toegeeft dat hij er geld aan verdient: de buitenlandse televisieteams in zijn favela Rocinha. Zezinho Rocinha (53), zoals deze toergids zichzelf noemt, woont in een van de bekendste sloppenwijken van Rio de Janeiro. Rocinha ligt tegen hoge rotswanden aangeplakt en biedt spectaculaire uitzichten over grote delen van de stad en de oceaan. Geen wonder dat toeristen graag komen, én de pers.

Nu er enkele tienduizenden journalisten in Rio zijn neergestreken voor de Olympische Spelen, zijn Rio’s sloppenwijken veelgezochte bestemmingen voor reportages over geweld tussen politie en drugsbendes. En zo werd Zezinho van de ene op de andere dag behalve gids fulltime fixer. Achter zijn vruchtenmousse in een barretje bij de bekendste ingang van Rocinha vertelt hij: “Gisteren had ik drie televisieteams, waaronder een Duits, dat sociale projecten wilde filmen, en een Russisch, dat mijzelf als onderwerp had. Morgen komt USA Today.” Zezinho is letterlijk een kleurrijk figuur want hij zit van top tot teen onder tatoeages, maar dat niet alleen. Hij kan gedreven over zijn gidsenwerk vertellen en hij kent heel Rocinha, waar hij vanaf zijn geboorte woont. Daarmee is hij ook zelf een dankbaar onderwerp.

Dat wil allemaal niet zeggen dat hij het gemakkelijk heeft. “De ambassades raden de toeristen af naar de favela’s te gaan”, klaagt hij. “We krijgen weinig mensen. Ze zeggen dat het onveilig is, maar hier in Rocinha heb je minder kans om beroofd te worden dan in Copacabana. We hebben hier 25 subwijken en slechts in vier daarvan zitten drugsbendes. Die kun je gemakkelijk mijden.” De andere bedreiging is de concurrentie van de gidsen van buiten Rocinha die toeristen in jeeps “door onze straten jagen”, zoals Zezinho het minachtend beschrijft. “Ze hebben al hun eten en drinken bij zich en geven hier geen geld uit.” Of de journaliste maar veel visitekaartjes van hem uit wil delen aan haar landgenoten en dan samen met hen wil terugkomen voor een toer om daar een verhaal over te maken. Want na de Spelen is het natuurlijk gedaan met zijn fixersboom.

Vriendjes van de burgemeester

Maar niet voor iedereen betekenen de Spelen een (tijdelijke) opleving. Maria Vitória dos Santos (47) is sieradenmaakster en –verkoopster en heeft het minder goed getroffen. Door de Olympische Spelen zijn de meeste beurzen en braderieën waar ze aan deelneemt opgeschort. Op het Mauáplein in het havengebied, waar zij en andere handwerkers altijd in de weekends staan, is nu de Olympische Boulevard neergestreken, met een groot scherm waarop de sporten gevolgd kunnen worden, veel muziek en foodtrucks.

“Dat is voor de vriendjes van de burgemeester, wij worden weggebonjourd”, verklaart ze op cynische toon. “We kunnen niets anders doen dan maar afwachten tot de Spelen over zijn. Gelukkig hoef ík hier niet van te leven. “Ze hebben hun mond vol van goede werken voor de bevolking maar waarom worden wij dan niet uitgenodigd voor hun feest? Er zijn duizenden fans van de sporters in de stad die veel te besteden hebben en waarmee wij onze omzetten hadden kunnen verhogen. Op het strand van Copacabana staat een tent waar ze tegen belachelijke prijzen spuuglelijke prullaria verkopen. Daar hadden ze ons ook kunnen neerzetten en we hadden een mooie deal kunnen maken over de opbrengst”, foetert ze.

Ook Dos Santos vertelt vol vuur over haar vak. Ze ziet haar werk, het maken van sieraden uit gerycled materiaal, van krantenpapier tot melkpakken, als educatief. De oorbellen die ze draagt zijn gemaakt van opgerolde repen krantenpapier die in een speciale vloeistof zijn gedrenkt. “Wat ik doe is de toekomst. Je ziet hier dat kinderen al veel meer aan het hergebruik van materialen zijn gewend dan hun ouders.”  

Onlangs zag ze in haar woonwijk Copacabana hoe de politie een straatverkoper lastigviel. “Hij was helemaal niet agressief en viel mensen niet lastig. Hij was alleen maar bezig om te proberen zijn spullen te verkopen. Ik en een paar andere voorbijgangers zijn ertussen gesprongen en de politie is uiteindelijk afgedropen. Maar waar hadden ze hem naartoe gebracht als we niks hadden gedaan? Valt het jou trouwens ook op dat er in Copacabana geen zwervers meer op straat slapen. Wat is daarmee gebeurd?”