Achtergrond

ICC velt vonnis Lubanga

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Thomas Lubanga is schuldig aan oorlogsmisdaden. Dat hebben drie rechters van het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag vandaag bepaald na een ruim drie jaar durend proces. Het is het eerste vonnis dat geveld is door het ICC.

De uitspraak over Lubanga is historisch. Het is het eerste vonnis – en meteen de eerste veroordeling – door het ICC. Het hof opende in 2002 haar deuren voor de berechting van de plegers van oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid en genocide – de ‘ergste misdaden’. “Een mijlpaal”, stelt Human Rights Watch in een reactie, “een waarschuwing voor schenders van rechten.”

Een Congolese oorlogsmisdadiger
Thomas Lubanga (51) was de leider van de Unie van Patriottische Congolezen, een strijdgroep die deelnam aan een conflict in Ituri tussen 1999 en 2003. De Congolese krijgsheer rekruteerde en mobiliseerde tussen september 2002 en augustus 2003 kinderen jonger dan 15 jaar voor een gewapend conflict in de regio Ituri.

Het conflict speelde zich af tegen de achtergrond van de bredere oorlog die toen woedde in Congo. Naar schatting 60.000 Congolezen kwamen om het leven tijdens strijd tussen de bevolkingsroepen Hema – van Lubanga – en Lendu. Lubanga, aldus de rechters, coördineerde een plan om ‘een leger op te zetten met als doel het vestigen en behouden van politieke en militaire macht in Ituri.’ Dit resulteerde in ’het rekruteren van jongens en meisjes jonger dan 15, die werden ingezet in gevechtssituaties’. ’Lubanga, tot slot, gebruikte persoonlijk kinderen jonger dan 15 als lijfwacht.’

“Het vonnis is een vaststelling dat legers, milities of overheden het uit hun hoofd moeten laten om kinderen in te zetten tijdens gewelddadige conflicten”, zegt Thijs Bouwknegt, onderzoeker Transitional Justice bij het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies in Amsterdam. “Het vonnis heeft een precedentwerking.” Het ICC verdenkt ook Joseph Kony, de leider van het Oegandese Verzetsleger van de Heer, van het inzetten van kindsoldaten. Mocht Kony, die de afgelopen week wereldnieuws was dankzij de internethit Kony2012, ooit in Den Haag berecht worden, dan neemt de kans toe dat hij veroordeeld wordt.

Een overwinning voor veel mensen
De veroordeling van Lubanga is goed nieuws voor zijn slachtoffers en hun nabestaanden. Zij maken nu aanspraak op financiële genoegdoening. Het ICC heeft daar een speciaal mechanisme voor opgezet. Het vergroten van de rol van slachtoffers is een belangrijke doelstelling van het hof. Het ICC wil zo aan de betrokken gemeenschappen laten zien dat zij gehoord worden. Dit moet bijdragen aan de verwerking van het gewelddadige verleden. In totaal waren 129 inwoners van Ituri als ‘medeklager’ bij het proces-Lubanga betrokken. Sommigen mochten hun verhaal doen in Den Haag.

Lubanga’s veroordeling is ook een persoonlijke overwinning voor Luis-Moreno Ocampo. De hoofdaanklager van het ICC is vaak bekritiseerd om het uitblijven van een veroordeling. Ocampo zou zijn ferme woorden niet om kunnen zetten in daden. Sinds Luabanga’s arrestatie, in maart 2005, zijn bijna zeven jaren verstreken. Als Lubanga was vrijgesproken, dan was de schade voor Ocampo groot geweest. De Argentijn, wiens termijn er komende zomer op zit, kan echter voortaan bogen op een veroordeling. Daarmee neemt mogelijk ook de druk af op zijn opvolger, Fatou Bensouda uit Gambia.

Kritiek op hoofdaanklager
Toch werpen de Lubanga-zaak en het uiteindelijke vonnis ook licht op de potentiële struikelblokken van grensoverschrijdende vervolging. In hun uitspraak bekritiseren de rechters Ocampo’s ondoorzichtige aanpak. Ocampo weigerde lange tijd om geheime documenten inzichtelijk te maken voor Lubanga’s verdediging. Volgens Ocampo deed hij dat om zijn bronnen te beschermen. Hierdoor liep het proces tot tweemaal toe bijna stuk.

Ocampo leunde voor het vergaren van bewijsmateriaal bovendien sterk op lokale tussenpersonen in Ituri. Deze intermediaries waren nodig omdat de situatie in Ituri lange tijd te onveilig en onduidelijk was voor Ocampo’s eigen staf. Lubanga’s verdediging trok de betrouwbaarheid van de verzamelde getuigenissen door tussenpersonen in twijfel. Met succes: “Een van de erfenissen van de Lubanga-zaak is dat de rechters hebben bepaald dat de hoofdaanklager zijn verantwoordelijkheid voor het onderzoek niet aan anderen had moeten overdragen”, aldus Mark Kersten op zijn weblog Justice in conflict. “Dit is welkom want het dwingt de hoofdaanklager om in contact te blijven met de regio die hij onderzoekt.” Het nadeel is ook helder: wat als eigen onderzoek onmogelijk is omdat ergens nog een oorlog woedt?

Dat Ocampo op zijn vingers is getikt wegens de ‘rammelende methodes van onderzoek’, is voor Bouwknegt zelfs het belangrijkste aspect van het vonnis. “Bensouda moet hier lering uit trekken want de andere zaken zijn niet makkelijker. Kijk naar Soedan. De onderzoekers en advocaten mogen het land niet in om getuigen te zoeken. De vraagt rijst dan hoe sterk je een zaak kunt maken.’’

Het topje van de ijsberg
De veroordeling van Lubanga werpt ook weer de vraag op over het vinden van de juiste balans in berechting. Lubanga is een relatief kleine vis, zeggen critici, hoe zit het met de toppolitici die de oorlog destijds in Congo aanstuurden? Bovendien loopt een van Lubanga’s mede-aangeklaagden, Bosco Ntaganda, nog altijd vrij rond in de stad Goma. Ntaganda, bijnaam The Terminator, is tegenwoordig zelfs generaal in het Congolese leger. Dit roept vragen op over de bereidwilligheid van Congo’s huidige regering om onbevooroordeeld mee te werken met het ICC.

De voornaamste vraag voor het ICC is misschien wel: werkt het afschrikwekkend? Het voorkomen van nieuwe misdaden is een uitgesproken doelstelling van het hof. Probleem zal altijd blijven dat het moeilijk is om vast te stellen of ergens een potentiële oorlogsmisdadiger afziet van geweld wegens de dreiging van ‘Den Haag’. Het is lastig om de oorzaak te vinden van iets wat niet gebeurt.

Deze veroordeling zorgt er in elk geval voor dat er een oorlogsmisdadiger minder vrij rondloopt. Thomas Lubanga riskeert levenslang. “Maar”, waarschuwt Bouwknegt, “de strafmaat kan nog wel eens een stuk lager uitvallen.” Er zijn procedurele fouten gemaakt door de aanklager en Lubanga zit al zeven jaar in voorarrest. Bouwknegt: “De schuldigverklaring en de uitspraak over de strafmaat zijn gesplitst om niet meteen de vreugde de kop in te drukken.”

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons