Achtergrond

Graffiti in Indonesië als kritische spiegel

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Dat illustraties krachtige ‘wapens’  zijn  is na de moord op de redactieleden van Charlie Hebdo duidelijker dan ooit. Indonesië kent een lange traditie van graffiti of ‘street art’ om maatschappelijke vraagstukken aan de kaak te stellen. Ellen van Loenen schreef er een scriptie over. OneWorld Research geeft pas afgestudeerden de gelegenheid om een artikel te schrijven over hun scriptie. 

In Yogyakarta, de culturele hoofdstad van Indonesië, zie je overal waar je kijkt graffiti, muurposters en  stencils in de openbare ruimte. Het zijn allemaal vormen van ‘street art’. Street art wordt vaak gezien als ofwel vandalisme ofwel als verfraaiing van de openbare ruimte. Maar wie goed kijkt, ontdekt dat de kunstwerken een boodschap willen overdragen. De makers van steert art nemen  bewust en actief deel aan belangrijke politiek-maatschappelijk discussies tussen burgers en machthebbende instituten zoals politieke partijen en de wetgevende, rechterlijke en uitvoerende macht. Ze gaan voortdurend een dialoog aan over de normen en waarden van de democratie.

Geschiedenis van street art in Yogyakarta
Street art is nu legaal in Yogyakarta en dat koesteren de kunstenaars. Sinds de kolonisatie tot en met het gedwongen aftreden van Soeharto in 1998 moesten alle uitingen in kunst en media de staatsideologie ondersteunen. Vrijheid van meningsuiting en expressie was niet toegestaan. Kunst in de openbare ruime die kritiek leverde op de staat was verboden. Door de jaren heen werd, ondanks het verbod, kunst en tekst in de openbare ruimte als middel van verzet ingezet. Dat gebeurde vooral in Yogyakarta. Vaak gebeurde dit met gevaar voor eigen leven; er zijn in die tijd veel kunstenaars op mysterieuze wijze ‘verdwenen’. Het project Melayang van het kunstenaarstrio Apotk Komik bracht hier verandering in. Ze maakten voornamelijk maatschappij en politiek-kritische stripverhalen die ze via papier verspreidden. In, 1994 toen het protest tegen Soeharto verhevigde, plaatsten ze een stripverhaal op een muur van 700 vierkante meter. Voor het eerst werd de openbare ruimte als een ruimte voor vrijheid van meningsuiting en expressie gebruikt. Dit idee heeft zich tot vandaag de dag voortgezet met het legaliseren van street art als gevolg. Uit mijn onderzoek komt echter naar voren dat de street art-kunstenaars het kapitalisme en corruptie tegenwoordig ervaren als een bedreiging voor de vrijheid van expressie in de openbare ruimte.

Invloed van mondiaal kapitalisme
Naast street art is er ook veel reclame te zien op de muren en billboards in Yogyakarta. Street art-kunstenaars noemen het ook wel ‘visual garbage’. Zij gebruiken de term omdat de reclame de ruimte beperkt die de kunstenaars hebben om hun boodschap over te brengen. Daarnaast weerspiegelt reclame de aanwezigheid van kapitalisme in de openbare ruimte en de maatschappij. Volgens de kunstenaars evolueert de mens door het kapitalisme tot robots die alleen consumeren en niet meer kritisch zijn ten opzichte van heersende politiek-maatschappelijke discussies.

Foto van stencil ‘Homo Erectus  Konsumitificus’ door street art-kunstenaar Guerillas.
Bron: materiaal uit eigen veldwerk.

Het kapitalisme zien zij als een nieuwe autoritaire machthebber die vrijheid van expressie en kritisch denken onderdrukt. Aan de andere kant zetten street art-kunstenaars het kapitalisme ook in om zich snel, gemakkelijk en flexibel te organiseren als ‘community’. Ze gaan met hun tijd mee en brengen elkaar via social media op de hoogte van georganiseerde activiteiten. De resultaten van alle activiteiten worden digitaal vastgelegd, geplaatst en bekritiseerd op bijvoorbeeld  Facebook, YouTube en WordPress. Doordat de street art nu ook op internet circuleert, ontvangen mensen over de hele wereld hun boodschappen. 

Invloed van corruptie
Naast kapitalisme is ook corruptie in de samenleving van Indonesië een bedreiging voor de vrijheid van meningsuiting. Het onderwerp komt dagelijks voorbij in gesprekken, krantenartikelen en in street art. De vraag die de kunstenaars stellen is of in Indonesië de ‘rule of law’ leidend is,  of dat er eigenlijk nog altijd sprake is van een ‘law of rulers’, zoals tijdens de vorige autoritaire regimes. De staat heeft een commissie tegen corruptie, de Komissie Pemberantasan Korpsi, opgericht. Maar de commissie staat zelf bol van corruptie. Street art-kunstenaars Sigit, AntiTank en Guerillas willen met hun werk deze commissie steunen (zie afbeelding bovenaan). De tekst ‘Berani jujur itu hebat’ betekent; ‘eerlijk durven zijn is geweldig’. Met deze tekst willen de kunstenaars gevoelens van trots, eerlijkheid, verantwoordelijkheid en openheid overbrengen. Als ‘de gewone man’ vanuit deze kernwaarden gaat leven, zo geloven de street art-kunstenaars, dan kan de corruptie verdwijnen. Het werk werd op 9 december 2012 geplaatst in de straten van Yogyakarta; de dag die door de VN is uitgeroepen als internationale anticorruptiedag. Het werk is daardoor verbonden met een wereldwijde beweging tegen corruptie.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons