Still uit NOS Jeugdjournaal, 15-01-2021 Beeld: NOS

Wie gaat er boeten voor de toeslagenaffaire?

Dat schulden van gedupeerden in de toeslagenaffaire worden kwijtgescholden is mooi, maar nog geen echte gerechtigheid. Strafrechtadvocaat Vasco Groeneveld en jurist Orlando Kadir (zelf ook slachtoffer) strijden verder: ‘We gaan gelijk krijgen, daar ben ik van overtuigd.’

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Wie het slachtoffer wordt van ‘ongekend onrecht’ door de Staat, zal al snel ontdekken dat overheidsinstanties immuun zijn voor strafrechtelijke vervolging. Zo ook de tienduizenden gedupeerde ouders in de toeslagenaffaire. En dan maakte het OM ook nog eens bekend geen individuele ambtenaren van de Belastingdienst te vervolgen; zij zouden simpelweg het beleid hebben uitgevoerd. Juridisch gezien gaat er vooralsnog dus niemand boeten voor de toeslagenaffaire.

Of toch? Strafrechtadvocaat Vasco Groeneveld en massaschadejurist Orlando Kadir (zelf ook gedupeerde in het schandaal) zijn nog lang niet moegestreden. Volgens hen resten er nog wegen naar gerechtigheid, al zijn die lang.

De toeslagenaffaire in het kort

Tussen 2013 en 2019 bestempelde de Belastingdienst tienduizenden ouders die kinderopvangtoeslag ontvingen onterecht als fraudeur. Vooral mensen met een dubbele nationaliteit werden de dupe. De toeslagen werden stopgezet en ouders moesten de ontvangen toeslagen terugbetalen. In 2019 concludeerde de Autoriteit Persoonsgegevens dat de werkwijze discriminerend was. Hetzelfde jaar trad toenmalig staatssecretaris van Financiën Menno Snel al af vanwege het schandaal; vorige week viel het gehele kabinet-Rutte III.

Ambtenaren wisten: één op de vijf kan onschuldig zijn

Dat het OM de individuele verantwoordelijkheid van de ambtenaren van de Belastingdienst ontkent, gaat er bij Groeneveld niet in. Volgens hem is de ‘80-20-benadering’, waarbij ambtenaren voor lief namen dat bij de fraudejacht twintig procent van de aangepakte mensen onschuldig kon zijn, wel degelijk een strafbaar feit.

Dat er geen beroepsmatige discriminatie zou zijn, is een leugen

Zonder deze advocaat was de toeslagenaffaire nooit onthuld

Toch ziet het OM er geen beroepsmatige discriminatie in: bij de fraudebestrijding zouden weliswaar ‘zoekslagen’ zijn gemaakt naar de nationaliteit, maar die nationaliteit zou geen rol hebben gespeeld bij de individuele beoordelingen. Ook zijn er geen aanwijzingen dat ambtenaren uit eigen gewin of belang zouden hebben gehandeld.

‘Leugens’, noemt Kadir deze argumenten van het OM, met name omdat de Autoriteit Persoonsgegevens concludeerde dat er wél discriminatie in het spel was en omdat het OM met geen woord rept over de jarenlange, opzettelijke geheimhouding van het schandaal. Namens de ouders die hij bijstaat begon hij een zogeheten artikel-12-procedure, om het OM ervan te overtuigen toch strafrechtelijk onderzoek in te stellen.

Veel kans geeft Kadir zijn procedure overigens niet: “Ik ga al heel lang mee in massaclaims, en telkens weer zie ik hoe het OM ambtenaren en politici beschermt. Geen enkele strafrechter gaat die ambtenaren veroordelen.”

85 tot 135 duizend euro schuld

Sinds 2014 staat Kadir via zijn letselschadebureau honderden ouders bij. Eind 2019 was hij de eerste die aangifte deed. “Ik moest wel”, zegt hij daarover. “Hier zijn grondbeginselen van de rechtsstaat geschonden.” Hij schat dat de overweldigende meerderheid van de gedupeerden tussen de 85 en 135 duizend euro schade heeft.

De overweldigende meerderheid van de gedupeerden heeft tussen de 85 en 135 duizend euro schade

Over de compensatieregeling is hij dan ook niet te spreken: “De 30.000 euro die ons werd toegezegd, komt niet eens in de buurt van waar we recht op hebben.” Bovendien ziet hij het terugkrijgen van het gevorderde geld nog niet als compensatie voor het leed dat de gedupeerden is aangedaan.

Ook over de aankondiging dat het kabinet alle schulden kwijtschold die gedupeerden hadden bij overheidsinstanties is hij sceptisch: eerst zien, dan geloven. De toegezegde 30.000 euro heeft immers ook nog niemand ontvangen. Bovendien, benadrukt Kadir: de door de overheid veroorzaakte schade wordt hierdoor iets kleiner, maar zijn cliënten hebben nog altijd enorme schulden bij private schuldeisers.

Politici vervolgen is makkelijker gezegd dan gedaan

Anders dan de ambtenaren van de Belastingdienst kunnen politici en staatssecretarissen níet zeggen dat zij simpelweg beleid uitvoerden: het beleid is immers hun verantwoordelijkheid. Namens twintig gedupeerden deed Groeneveld begin januari dan ook aangifte tegen vijf politici. Die aangifte is vooralsnog zijn laatste kans – tenzij er nieuwe informatie naar boven komt waarmee hij opnieuw aangifte kan doen.

Er zijn nog nooit bewindslieden langs deze weg vervolgd

Normaal gesproken zou zo’n aangifte niet veel kans maken. Als ze slaagt, zou dat zelfs een primeur zijn, weet ook Groeneveld: “Er zijn nog nooit bewindslieden langs deze weg vervolgd.” Dat komt doordat alleen de minister van Justitie of de Tweede Kamer een vervolging van een politicus in gang kan zetten, niet het OM. Maar dat betekent niet dat de aangifte totaal kansloos is. “Dit dossier is immers ongekend”, benadrukt Groeneveld de uitzonderlijke situatie.

En hij heeft de wind mee. Uit het rapport van de commissie-Van Dam, die onderzoek deed naar de toeslagenaffaire, bleek dat zeker vijf ministers en staatssecretarissen1 genoeg informatie hadden om in te grijpen, maar niets deden. Ze hebben daarmee ‘grof nagelaten’ om de wet uit te voeren, en dat is een ambtsmisdrijf.

Dat het kabinet alle schulden kwijtscheldt die gedupeerden bij overheidsinstanties hebben, verandert aan de aangifte niets, al ziet Groeneveld het wel als een lichtpuntje voor zijn cliënten: “Het is een steun voor de toekomst, maar eerst moet nog met het verleden worden afgerekend.”

‘Laat de slager zijn eigen vlees niet keuren’

Kadir denkt niet dat de minister van Justitie of de Kamer hun eigen (oud-)collega’s zullen aanklagen. Daarvoor zijn de politieke instanties – de trias politica – te nauw met elkaar verweven. “Oud-ombudsman Alex Brenninkmeijer legde het laatst heel goed uit. Het OM, de bestuursrechter en kabinet overleggen dagelijks, niet over hoe ze de burger moeten dienen, maar over hoe ze gezichtsverlies beperken. Dat is doorgeschoten naar toedekken, geheimhouden: de Rutte-doctrine van alles informeel houden zodat je het niet hoeft te delen.”

Uiteindelijk krijgen we gelijk, daar ben ik 100 procent van overtuigd

Kadir ziet bovendien dat zijn cliënten het proces zat zijn. “Veel ouders zeggen: ‘Laat maar zitten, zo’n vervolging, ik wil gewoon compensatie’.” Bij de toeslagenaffaire wordt de schade berekend door de Commissie Werkelijke Schade, ingesteld door de staatssecretaris van Financiën. Dat vindt Kadir wrang: “De slager mag niet zijn eigen vlees keuren, een onafhankelijke rechter moet de werkelijke schade bepalen. Daarom ben ik al maanden een claim aan het voorbereiden voor een civiele rechtbank.”

Iedereen die schade lijdt door toedoen van de overheid, kan naar een civiele rechter stappen om een vergoeding te vragen. Zo wil Kadir het hele dossier bij het ministerie weghalen. Dat proces kan nog wel eens jaren duren, dus het is een geluk dat Kadir een lange adem heeft. Hij verwacht dat de rechtbank er zeker anderhalf jaar over zal doen om tot een uitspraak te komen en hem dan gelijk geeft, maar dat de Staat in hoger beroep gaat. Dat betekent dat een gerechtshof uitspraak moet doen. Als de Staat dan wéér in hoger beroep gaat, gaat het naar de Hoge Raad.

Al met al verwacht Kadir dat de werkelijke schade pas over vijf jaar zal worden uitbetaald. “Maar sinds het aftreden van het kabinet heb ik goede hoop dat het niet zover hoeft te komen. Uiteindelijk krijgen we gelijk, daar ben ik 100 procent van overtuigd.”

Geen toeval dat Rutte hierachter zit

‘Als het hele systeem heeft gefaald, dan kan alleen gezamenlijk verantwoordelijkheid worden gedragen.’ Aldus demissionair premier Rutte, die vrijdag bekendmaakte dat zijn gehele kabinet aftreedt naar aanleiding van de conclusies van de commissie-Van Dam over de toeslagenaffaire. In de media werd de val breed uitgemeten, maar voor de gedupeerden blijft de vraag staan hoe zij erbij geholpen zijn en welke gevolgen het verder zal hebben.

Uiteindelijk is er maar één eind-
verantwoordelijke: Rutte met zijn kabinet

Volgens Groeneveld is het niet ondenkbaar dat de strafrechtelijke immuniteit van de Staat zal worden heroverwogen. In 2015 lag er al een wetsvoorstel om die immuniteit aan te pakken; dat sneuvelde in de Eerste Kamer op één stem. Het belangrijkste tegenargument: zolang politici elkaar verantwoordelijk houden, en individuen voor ambtsmisdrijven kunnen worden vervolgd, zou het onnodig zijn om de Staat strafrechtelijk te kunnen vervolgen.

Volgens Kadir is er nog een reden om de immuniteit te behouden. “Er komen nu steeds meer ambtenaren door met hun geheime documenten; als ze niet onschendbaar waren, denk ik niet dat ze dat hadden gedurfd.” Daarom hoopt Kadir vooral op vergaande politieke consequenties. “Uiteindelijk is er maar één eindverantwoordelijke: Rutte met zijn kabinet.”

Wat hem betreft is met het aftreden van het kabinet de kous nog niet af. Net als Lodewijk Asscher en Eric Wiebes zouden ook premier Rutte en minister van Financiën Hoekstra moeten opstaan, zegt hij. “Rutte werd al in 2007 door een rechtbank in Haarlem veroordeeld voor aanzet tot rassendiscriminatie, omdat hij inwoners met Somalische afkomst extra wilde controleren op fraude. Het is geen toeval dat zijn kabinet voor deze affaire verantwoordelijk is.”

Hoe Nederland A.I. inzet voor etnisch profileren

  1. ministers Tamara van Ark (VVD, Medische Zorg) en Wopke Hoekstra (CDA, Financiën) en staatssecretarissen Menno Snel (D66, Financiën), Eric Wiebes (VVD, Economische Zaken) en Lodewijk Asscher (PvdA, Sociale Zaken en Werkgelegenheid). ↩︎

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons