In Burundi dreigde vorig jaar een genocide. Maar hij kwam niet. In Zuid-Soedan dreigt nu ook genocide. En er is een officiële hongersnood, stellen de VN en de Zuid-Soedanese regering. Maar is die er eigenlijk wel? En hoe kan een correspondent dat controleren als die het gebied niet in komt?
Laat ik beginnen met een disclaimer. De situatie in Zuid-Soedan is ernstig. Vreselijk ernstig, verschrikkelijk zelfs. Maar hoe ernstig precies, daarover zijn de meningen verdeeld. Het is de taak van de journalistiek om dat grondig te onderzoeken.
Honger is politiek. Dat is één van de dingen die ik mijn zeven jaar als correspondent in Afrika heb geleerd. Een hongersnood is de overtreffende trap. Wanneer in een land officieel een hongersnood wordt uitgeroepen, zoals de Verenigde Naties op 20 februari voor het eerst in jaren deed, dan is dat het startsein van een massaal opschalende internationale hulp- en mediakaravaan. En dat in een gebied dat toch al een behoorlijke vertegenwoordiging van VN- en hulporganisaties heeft.
Op 1 maart verhoogde Zuid-Soedan het tarief van een werkvergunning naar 10 duizend dollar, ook voor NGO medewerkers. Zit er een cynisch verband tussen het uitroepen van een hongersnood, en de duurdere werkvergunning tien dagen later?
Veel vragen, weinig antwoorden
De Verenigde Naties voeren in Zuid-Soedan de een-na grootste missie ter wereld uit. Ruim elfduizend militairen van de VN-macht UNMISS zijn gelegerd in het land, dat zo groot is als Frankrijk en Duitsland samen. Desondanks staan de VN geregeld machteloos. Wie de berichten over het land goed volgt, ziet dat de VN om de haverklap de toegang geweigerd wordt tot bepaalde gebieden. Met andere woorden: ook de VN weten niet precies wat er op alle plekken in het land gebeurt.
Toch heeft de VN een officiële hongersnood aangekondigd, in twee gebieden in de staat Unity. Dat er miljoenen mensen te weinig voedsel hebben, staat zonder meer vast. Dat was overigens in 2013, voordat de huidige oorlog uit brak, ook al het geval. Hongersnood is dus een overtreffende trap, en wordt alleen uitgeroepen wanneer op grote schaal mensen aan de ondervoeding overlijden.
Oneworld wil af reizen
Oneworld wil komende maand afreizen naar Zuid-Soedan, om een special te maken over de situatie. Al vanaf het Soedanese vredesverdrag in 2005, de opmaat naar de onafhankelijkheid van het land Zuid-Soedan in 2011, heeft het land warme belangstelling van de hoofdredactie.
bij een hongersnood sterven ook de volwassenen. Dat zien wij nu nog niet.
Maar uit ons onderzoek, inclusief Skype gesprekken met Juba, blijken nog belangrijke vragen onbeantwoord. Allereerst: niet alle hulporganisaties willen de huidige situatie omschrijven als 'famine' ,hongersnood. Een deskundige vertelt: ‘bij een hongersnood sterven ook de volwassenen. Dat zien wij nu nog niet.’ Wel is de kindersterfte door ondervoeding significant hoger dan wat in dit deel van de wereld ‘normaal’ is.
Als we aangeven naar de zwaarst door de honger getroffen gebieden te willen gaan, beginnen de hulpinstanties terug te krabbelen. ‘Nou die zijn moeilijk toegankelijk.’ En: ‘U begrijpt wel: hulpverleners gaan voor journalisten.’ Dat is inderdaad begrijpelijk, maar toch wringt het. Hoe komt dat het we die hongersnood tot nu toe nog niet gezien hebben?
Veiligheidsrisico’s
En dan krijg je nog te maken met extreme onveiligheid. Hoewel beide kanten van het conflict beschuldigd worden van ernstige misdaden, blijven de meeste journalisten in het door de regering gecontroleerde gebied. Hoofdzakelijk in de steden dus. Op het platteland hebben in steeds meer delen van het land rebellengroepen het voor het zeggen. Zelfs in de zuidelijke Equatoria regio. Terecht gaat niemand onvoorbereid een stukje door betwiste gebieden reizen, met het risico van een dodelijke ambush achter iedere struik.
Burundi en de genocide die niet kwam
De situatie doet me een beetje denken aan Burundi, vorig jaar. Door een naar politiek/etnisch conflict waren tienduizenden op drift geraakt, en er vielen honderden doden. De VN waarschuwden toen, net als nu in Zuid-Soedan, voor een dreigende genocide. Een groot woord, dat met de nodige voorzichtigheid gebruikt dient te worden. Want hoewel we de waarschuwing overnamen, hadden veel journalisten al vraagtekens bij een daadwerkelijke herhaling van ‘Rwanda ‘94’. De situaties waren simpelweg te verschillend van elkaar. Inmiddels wordt er al alom gerept over de ‘genocide die er niet gekomen is’.
Maar wat moet je anders, als informatie schaars is, en de beschikbare informatie bijna het monopolie is van belanghebbende partijen, zoals de regering, de VN (die voor haar operaties weer afhankelijk is van de financiële bijdragen van de lidstaten) en de hulporganisaties? Ze zeggen dat het heel erg is, en het is ook heel erg, maar enige overdrijving is ook de NGO/VN wereld niet vreemd.
Toekomstige rol van de correspondent?
De situatie in Zuid-Soedan bewijst weer hoe moeilijk het is om als correspondent in een ver land je werk goed te doen. Tegen welke dilemma’s loopt hij of zij aan? Hoe kan je waarheid van fictie onderscheiden, en hoe bereik je die gebieden die je het liefst wil bereiken?
OneWorld organiseert op 13 maart ‘het einde van de correspondent?’,een mediacafé over de toekomst van de buitenlandcorrespondent. Het Mediacafé is gratis toegankelijk. Klik hier voor meer informatie.
