Uit een rapport van Human Rights Watch blijkt dat Somalische slachtoffers van de hongersnood in de Hoorn van Afrika worden afgeperst door Keniaanse en Ethiopische grensbewakers. Wie niet kan betalen komt het land niet in. Weer een ander rapport bericht over de handel van gestolen hulpgoederen in Somalië. Op de zwarte markt zouden duizenden voedselpakketten van diverse organisaties verkocht worden. Het is in die regio normaal dat op de begroting van hulporganisaties een post ‘smeergeld aan lokale autoriteiten’ is opgenomen. Er wordt heel wat afgeroomd op noodhulp.
Voor een Nederlander is het moeilijk te bevatten. Natuurlijk hebben wij onze bouw- en Hogeschoolfraudes en wordt hier en daar gewerkt met steekpenningen, uiteindelijk valt het in het niet bij de opzichtigheid en acceptatie van corruptie in veel niet-westerse landen.
‘Maar jullie zijn natuurlijk een betrouwbare organisatie’, zei John met een gezicht waar de spot vanaf droop. Ik informeerde hem over een hulpprogramma voor migranten die terugkeren naar Sierra Leone. In samenwerking met ons kantoor in Freetown kunnen we repatrianten ondersteunen bij herintegratie in de lokale economie. Vrijwel meteen toen ik mijn betoog begon over de integriteit van onze organisatie kreeg ik spijt. Spijt omdat het zo mateloos naïef overkwam.
John heeft zo zijn redenen om niet te geloven in integriteit. Tijdens de burgeroorlog in de jaren negentig was hij getuige van de marteling en moord op zijn broer door rebellen. Bij hemzelf werd het achterhoofd gescalpeerd met de bajonet van een AK-47. De wond is slecht geheeld. John verontschuldigde zich voor de witte kussensloop met bloedvlekken die hij had meegebracht naar de spreekkamer. Hij had zo gauw geen zakdoek kunnen vinden om het vuistgrote litteken mee droog te deppen. De symboliek van de ongenezen wond was krachtig.
‘Als ik het budget niet cash krijg, hoeft het van mij niet!’, brieste John. Rond zijn mond vlokte schuim. ‘Ik vertrouw alleen blanken’. Alsof ik me nog niet ongemakkelijk genoeg voelde.
Onze nette reputatie ten spijt, het was onzinnig en misplaatst eerlijkheid te garanderen in een land dat ergens onderaan bungelt op de internationale corruptie-index. Los van de anarchie tijdens de burgeroorlog, heeft John voordat hij naar Nederland kwam nooit een samenleving gekend vrij van corruptie. Je groeit daar op in een wereld waar corruptie vanzelfsprekend is. Het kan zelfs een hele andere betekenis hebben. Een vriend van mij die als tropenarts heeft gewerkt in Congo beschrijft in zijn boek ‘Afrika is besmettelijk’ het verschil in opvatting over corruptie. Binnen de gemeenschap is het een verplichting je succes te delen met je achterban. Vriendjespolitiek tot aan het regelen van een plek in het nationale voetbalelftal toe is algemeen gebruik. Het verschil in opvatting kan niet mooier worden geïllustreerd als hij aan een Congolese collega verteld dat bijvoorbeeld de broer van voormalig minister van Financiën Gerrit Zalm nog steeds gewoon marktkoopman is die net als ieder ander belasting moet betalen. De collega lacht en legt uit dat in de ogen van een Congolees deze minister een egocentrische individualist is met gebrek aan solidariteit.
Toch gloort er hoop aan de horizon. In Brazilië waren in september in een mars tegen corruptie dertig duizend man op de been. Deze beweging laat zich inspireren door president Dilma Rousseff die zegt dat de nieuwe middenklasse minstens evenveel waarde hecht aan corruptievrije politiek als aan stabiele economische groei.
In India wordt al maandenlang een steeds groter wordende groep betogers geïnspireerd door Anna Hazare. Deze 74-jarige activist die met hongerstakingen strijdt tegen de wijdverbreide corruptie in het land geldt voor velen als de nieuwe Ghandi.
Het tij kan keren. Wie staat op als de grote inspirator van een beweging tegen corruptie op het Afrikaanse continent? Ik weet wie vooraan zal lopen bij de demonstraties.
