Achtergrond

Bloedkolen: deze vrouw vertelt minister Ploumen over de moord op haar vader

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

VALLEDUPAR / SANTA MARTA Maira Mendez was vijftien jaar oud toen haar huis in het Colombiaanse dorpje Chiriguaná midden in de nacht werd omsingeld door gemaskerde mannen met machinegeweren. Haar vader Candido stond trillend in de woonkamer. ‘Dat busje is van Drummond’, fluisterde hij voordat hij naar buiten ging. ‘Ze zijn door het bedrijf gestuurd.’

Chiriguaná ligt in het noordelijke departement Cesar. Hier delven de multinationals Drummond, Goldman Sachs en Prodeco (eigendom van het Zwitserse Glencore) steenkool in gigantische openluchtmijnen. Nederland is met stip de grootste afnemer van de Colombiaanse kolen. De helft van de steenkool die Nederlandse energiebedrijven in hun centrales stoken, komt uit Noord-Colombia.

Nederland is met stip de grootste afnemer van de Colombiaanse kolen

De gemaskerde mannen duwden de 47-jarige Candido Mendez hardhandig op een stenen trap in de voortuin. ‘Je lult teveel’, schreeuwden ze tegen hem en joegen vijf kogels door zijn hoofd. ‘Mijn vader werkte voor Drummond’, legt Mendez uit. ‘Hij was lid van de vakbond en had een grote mond. Daarom is hij nu dood.’

Eigen ogen
Vanmiddag vertelt de inmiddels 28-jarige Mendez dit verhaal aan Lilianne Ploumen, minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingsamenwerking. Ploumen is deze week in Colombia om met eigen ogen te aanschouwen waar de steenkool vandaan komt die de Nederlanders van energie voorziet. Ze wordt vergezeld door de directeuren van Nederlandse energiebedrijven, Kamerleden en verschillende NGO’s.

[[{“fid”:”32051″,”view_mode”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”fields”:{“format”:”file_styles_artikel_volle_breedte”,”field_file_image_alt_text[und][0][value]”:””,”field_file_image_title_text[und][0][value]”:””},”type”:”media”,”link_text”:null,”attributes”:{“class”:”styles file-styles artikel_volle_breedte media-element file-file-styles-artikel-volle-breedte”,”id”:”styles-6-0″}}]]

Maira Mendez op de trap waar haar vader werd vermoord – Foto Marjolein van de Water

‘Ik wil dat de minister weet dat Drummond dood en verderf heeft gezaaid’, aldus Mendez met woede in haar stem. ‘Ik ga haar vragen druk uit te oefenen op de Colombiaanse regering om eindelijk de dood van mijn vader, en die van duizenden andere slachtoffers te onderzoeken.’ 

De steenkool uit Colombia leidt al jaren tot kamervragen en verhitte discussies. Drummond en Prodeco zouden paramilitairen hebben betaald om vakbondsleden te vermoorden en mensen van steenkoolrijk land te verdrijven. Kritische consumenten en NGO’s vinden het moeilijk te verkroppen dat de energie die uit de Nederlandse stopcontacten komt, wordt verwekt met ‘bloedkolen’.

Kwart eeuw
Drummond kwam eind jaren tachtig naar Colombia, het gewapend conflict tussen linkse guerrillabewegingen en regeringstroepen was toen al een kwart eeuw aan de gang. In reactie op de marxistische rebellen ontstonden paramilitaire groeperingen die grootgrondbezitters, politici en multinationals beschermden tegen afpersing en ontvoering door de guerrilla.

De paramilitairen terroriseerden burgers die mogelijk sympathiseerden met de linkse rebellen. Ze moordden dorpen uit waar steenkool in de grond zat, of joegen de bevolking zoveel angst aan dat ze uit zichzelf vertrokken.

Uit onderzoek van vredesorganisatie PAX blijkt dat paramilitairen tussen 1996 en 2006 tenminste drieduizend mensen hebben vermoord in de regio waar Nederland zijn steenkool koopt. Zeker 59 duizend personen zouden door het geweld van hun land zijn verdreven. Slachtoffers vertellen de minister vandaag hoe ze in het holst van de nacht uit hun eigen huizen weg moesten vluchten, kinderen onder de arm, hun schaarse bezittingen achterlatend.

Op verschillende plaatsen in de regio verkochten de paramilitairen het met geweld ingenomen land door aan de steenkoolbedrijven. Volgens PAX hebben Drummond en Prodeco de paramilitairen betaald voor deze criminele activiteiten. Na de demobilisatie van paramilitaire groepen in 2006, hebben ook oud-leden onder ede verklaard dat de mijnbouwbedrijven hen financierden. In de laatste jaren zouden ze honderdduizend dollar per maand hebben ontvangen van de steenkoolgiganten.

Steenkolenconvenant

Vorige week maandag tekenden minister Ploumen en energiebedrijven E.ON Benelux, EPZ, Essent, Nuon en GDF het steenkoolconvenant. In de overeenkomst beloven de partijen de negatieve impact van de steenkoolketen zoveel mogelijk te minimaliseren.

Om te bepalen of de steenkool van bepaalde producenten al dan niet voldoet aan de duurzaamheidscriteria, vertrouwen de ondertekenaars van het convenant op Bettercoal. Dat is een internationale organisatie opgericht door energiebedrijven met als doel de steenkoolketen te verduurzamen.

‘Wij doen zelf geen onderzoek naar de ecologische of sociale gevolgen van de mijn’, legt Bettercoal directeur Martin Christie uit. ‘We kijken of het bedrijf over de juiste gereedschappen en processen beschikt om duurzame bedrijfsvoering te garanderen, en op welke manier ze die in de praktijk brengt.’ De organisatie spreekt ook met andere stakeholders, zoals vakbonden en milieuorganisaties. Om eventuele misstanden aan te pakken, stelt Bettercoal een tijdsgebonden actieplan op.

Steenkoolproducenten als Drummond besloten mee te werken aan Bettercoal, op voorwaarde dat alle resultaten geheim blijven. Alleen de aangesloten energiebedrijven hebben toegang tot de evaluaties en de inhoud van het actieplan. Zij kunnen daar desgewenst hun inkoopbeleid op aanpassen. De energiebedrijven zijn echter niet bereid openheid te bieden over dat inkoopbeleid. Al met al leidt het convenant dus niet tot meer inzicht voor energieconsumenten.

‘Het is een eerste stap’, zegt Christie die erkent dat meer transparantie wenselijk zou zijn. ‘Bettercoal bestaat nog geen drie jaar. Relaties moeten zich ontwikkelen.’

De Nederlandse overheid belooft in het convenant verder dat het zich in zal zetten voor een dialoog tussen slachtoffers van het gewapend conflict en de private sector in Colombia. Het bezoek aan de steenkoolregio in Colombia, en de ontmoeting met de slachtoffers deze week is daarbij een eerste stap.

Marianne Moor van vredesorganisatie PAX is blij met dit voornemen, maar hoopt op meer. ‘Het is van groot belang dat de afnemers van kolen de mijnbouwbedrijven publiekelijk oproepen om werk te maken van erkenning en compensatie’, aldus Moor. ‘Zonder genoegdoening voor misstanden uit het verleden, zal het huidige geweld tegen burgers door blijven gaan.’

Juridisch onderzoek
In Colombia is nooit juridisch onderzoek gedaan naar de banden tussen multinationals en paramilitairen, maar de bedrijven zelf ontkennen iedere betrokkenheid. ‘We hebben nooit een cent betaald aan welke gewapende groep dan ook’, aldus Juan Carlos Lopez, juridisch manager van Drummond. ‘De veroordeelde paramilitairen liegen, in de hoop op strafvermindering.’

De steenkoolproductie in het noorden van Colombia neemt ondertussen ieder jaar verder toe. Lange goederentreinen vol steenkool denderen dagelijks door het groene heuvellandschap. Een donkere wolk waait op uit de wagons, daalt neer tussen de grazende koeien en laat een zwart laagje achter op de bladeren van mango en bananenbomen.

Donkerbruine stranden
De treinen vertrekken vanuit de mijnen in Cesar en gaan westwaarts, naar de havens van Ciénaga en Santa Marta aan de Caraïbische kust. De multinationals hebben daar hun eigen terminals van waaruit schepen het ‘zwarte goud’ naar Europa brengen. De simpele huisjes langs de route van de trein zijn zwart uitgeslagen. De voor de Caraïben zo kenmerkende witte stranden, zijn donkerbruin geworden.

Miguel Castillo (57) woont met zijn familie in een klein huisje ingeklemd tussen de oude spoorlijn van Prodeco, en de haventerminals van waaruit de multinationals hun steenkool verschepen. Zijn zoon Darwin stierf op 29-jarige leeftijd aan een longziekte, na drie jaar in de terminal van Drummond te hebben gewerkt. ‘Volgens Drummond was zijn ziekte niet arbeidsgerelateerd’, zegt Castillo. ‘Wij konden niks bewijzen. We hadden geen geld voor een autopsie.’

Volksgezondheid
‘Het steenkoolstof is zeer schadelijk voor de volksgezondheid’, zegt Manuel Rodríguez, oud-minister van Milieu, hoogleraar aan de Universiteit van de Andes en voorzitter van het Nationale Milieu Forum. ‘In Colombia ontbreken onafhankelijke onderzoeken, maar uit gerenommeerde onderzoeken uit de Verenigde staten blijkt dat inademing leidt tot longaandoeningen en kanker. Werknemers, maar ook mensen die nabij de mijnen of de transportroutes wonen, lopen verhoogd risico.’

De hoogleraar zal deze boodschap vandaag persoonlijk overbrengen aan minister Ploumen. Hij is een van de sprekers op een steenkoolforum vanmiddag in Bogotá, speciaal georganiseerd voor de Nederlandse delegatie. ‘Nederlandse bedrijven kopen kolen die de ziekte en dood van Colombianen veroorzaken’, zegt hij. ‘Het zou een groot schandaal zijn als Nederland de situatie accepteert zoals hij is.’

Zwart slijm
Morgen krijgt Ploumen kans met eigen ogen te aanschouwen hoe lokale gemeenschappen lijden onder de steenkoolindustrie. Ze bezoekt El Hatillo en Boquerón, gehuchten ingeklemd tussen drie steenkoolmijnen. De inwoners aldaar vertellen dat ze zwart slijm ophoesten, dat hun veestapel lang geleden is overleden en dat hun rivier is opgedroogd.

Het ministerie van Milieu besloot ruim vier jaar geleden dat de inwoners elders gehuisvest moesten worden. De luchtvervuiling was onacceptabel, zo luidde het oordeel, de gezondheidsrisico’s te groot. De mijnbouwbedrijven moesten tezamen en uiterlijk in 2013 voor een oplossing zorgen, aldus het ministerie.

Slaaf van multinationals
Maar er is nog steeds nauwelijks schot in de zaak, in Boquerón heeft de volkstelling nog niet eens plaatsgevonden. ‘Je moet begrijpen dat dit lange en gecompliceerde processen zijn’, zegt Laura Santoyo, directeur Mijnbouw van het Nationaal Agentschap voor Milieu Licenties (ANLA). ‘We hebben liever dat het in goed overleg gebeurt, dan overhaast.’ Santoyo is dan ook niet voornemens de bedrijven sancties op te leggen vanwege het niet halen van de deadline. ‘Blijkbaar is dit de tijd die het kost.’

Tot slot gaat Ploumen morgen met de vakbondsleden om de tafel. Zij zullen haar vertellen dat veel werknemers ziek zijn, dat ze de twaalfurige werkdagen te lang vinden en dat ze graag per maand in plaats van per uur betaald willen worden. ‘Van onze eigen regering hoeven we niks te verwachten’, zegt Anibal Perez van mijnwerkersvakbond Sintramienergetica. ‘De Colombiaanse regering is een slaaf van de multinationals. Misschien dat de Nederlandse regering druk kan uitoefenen om onze situatie te verbeteren.’

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons