Achtergrond

Zorgplicht voor multinationals? Dan is het hek van de dam

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Welke Nederlandse bedrijven hebben te maken gehad met misstanden in hun fabrieken?
"Als je kijkt naar de ramp van Rana Plaza dan zijn er niet veel bekende Nederlandse multinationals die hierbij betrokken waren. Maar er zijn wel bedrijven die in Nederland aangesproken zijn vanwege mensenrechtenschendingen in handelsketens. Er is bijvoorbeeld een klacht ingediend bij het nationaal contactpunt voor de OESO-richtlijnen tegen het Rotterdamse graanbedrijf Nidera vanwege slavernij in de handelsketen in Argentinië. Dat gaat dan niet over het instorten van een fabriek maar wel over vergelijkbare mensenrechtenschendingen."

Moeten we wel zeggen dat multinationals de verantwoordelijkheid hebben ten aanzien van de hele handelsketens terwijl ze daar misschien helemaal geen controle over hebben?

Zijn Westerse bedrijven verantwoordelijk als er iets fout gaat in handelsketens?
"Dat is heel ingewikkeld. Als je zegt dat bedrijven verantwoordelijk zijn, hoe ver gaat dat dan? Gaat dat tot het einde van een handelsketen die soms wel zeventien lagen bevat? En moeten we dan wel zeggen dat multinationals de verantwoordelijkheid hebben ten aanzien van de hele handelsketens terwijl ze daar misschien helemaal geen controle over hebben? Dat weet ik niet. Wat ik wel weet is dat de Nederlandse overheid een keuze moet maken over welke rol zij meent daar zelf in te hebben. De Nederlandse regering heeft nu een onderzoek uitgezet waarin de vraag centraal staat of Nederland voldoet aan de internationale richtlijnen op dit gebied en of er een zorgplicht zou moeten komen met betrekking tot internationaal MVO [maatschappelijk verantwoord ondernemen, red.] voor Nederlandse bedrijven. Een zorgplicht op dit gebied zou in kunnen houden dat bedrijven ervoor moeten zorgen dat er geen schade optreedt ten aanzien van hun bedrijfsvoering."

Zit de Nederlandse regering wel te wachten op het instellen van deze zorgplicht?
"Nee, nu niet. Nu is de internationale heersende mening dat we dit niet moeten willen. Ook rechters in verschillende landen hebben tot nu toe gezegd dat als we zo’n zorgplicht ten aanzien van handelsketens aannemen, het hek van de dam is. Als je gaat zeggen dat Nederlandse multinationals een zorgplicht hebben ten aanzien van hun hele handelsketen dan moet er het een en ander veranderen ten aanzien van hun bedrijfsvoering. En de Nederlandse overheid is bijvoorbeeld ook bang dat als we zo’n zorgplicht aannemen het vestigingsklimaat zo onaantrekkelijk wordt dat Nederlandse bedrijven naar andere landen gaan uitwijken."

Is er de afgelopen jaren veel veranderd op het gebied van MVO?
"Ja. Toen ik net begon met dit onderzoek waren er heel veel bedrijven die überhaupt niks van MVO afwisten of er niets mee deden. Dat is nu wel uit de lucht. In ieder geval onder beursgenoteerde bedrijven, en zeker in Nederland, is MVO algemeen aanvaard. En ik denk dat we niet gauw teruggaan naar de oude status."

Als de kinderen die nu in fabrieken werken naar school zouden gaan, kunnen ze niet meer werken en dat zou ongunstig zijn voor de families van die kinderen

Staan de bedrijven positief tegenover MVO of is er veel weerstand?
"Alle Nederlandse bedrijven die ik heb gesproken, zo’n 14 à 15, namen MVO echt wel serieus. In Engeland en Californië was dat over het algemeen ook zo, hoewel ik in Amerika wel een beursgenoteerd bedrijf gesproken heb dat wel erg laconiek deed over MVO. Zo vond de verantwoordelijke persoon dat als de kinderen nu in fabrieken werken naar school zouden gaan ze niet meer kunnen werken en dat zou dan ongunstig zijn voor de families van die kinderen. Dat was de meest antieke blik op MVO die ik in jaren heb gehoord. En dit bedrijf brengt ook nog eens tabak op de markt, een heel kinderarbeidsgevoelig product."

Hoe kan MVO worden gestimuleerd?
"Op dit moment is de internationale tendens om wetgeving aan te nemen op het gebied van transparantie over MVO. In Nederland zijn beursgenoteerde bedrijven al verplicht MVO-beleid te hebben en ook om daarover openheid van zaken te geven. Ook op Europees niveau is er de neiging om wetgeving over transparantie aan te nemen. Dat is een goede eerste stap om in ieder geval het bewustwordingsproces in gang te zetten en duidelijk te maken dat bedrijven niet niks kunnen doen op het gebied van MVO."

Wordt de verplichting voor openheid van zaken in de praktijk nageleefd?
"Als je naar de Amerikaanse wetgeving kijkt, waar dergelijke transparantiewetgeving al een aantal jaar geleden is aangenomen, zie je dat er wel wat verbetert maar tegelijkertijd is er ook niet ontzettend veel openheid. Over het algemeen wordt er vrij summier op websites gerapporteerd en voldoen bedrijven op een minimale manier aan de regelgeving op dit gebied."

Je kunt het recht gebruiken als een breekijzer, om te kijken hoeveel ruimte rechters bieden om multinationals aansprakelijk te stellen voor mensenrechtenschending

Is het mogelijk om juridische stappen te nemen als een bedrijf niet genoeg openheid geeft?
"Je zou kunnen proberen een procedure te starten tegen mensenrechtenschending in handelsketens. Je kunt het recht gebruiken als een soort breekijzer, om te kijken hoeveel ruimte rechters bieden om multinationals aansprakelijk te stellen voor mensenrechtenschending. Tot nu toe is dat nog niet gelukt. Er wordt weinig over geprocedeerd waardoor er ook heel weinig duidelijk is. Het zou interessant zijn als er meer geprocedeerd werd om te weten hoe Nederlandse rechters daarnaar kijken."

De meeste mensen zullen vrij gemakkelijk met hun geweten omgaan en denken: nou een goedkoop T-shirt, ook fijn

Is er onder burgers veel verontwaardiging over de manier waarop multinationals met hun handelsketens omgaan?
"Ik denk dat de hoeveelheid verontwaardigde burgers eigenlijk vrij klein is. De meeste mensen zullen vrij gemakkelijk met hun geweten omgaan en denken: nou een goedkoop T-shirt, ook fijn. In theorie kunnen burgers wel een juridische procedure starten. Er worden veel producten verkocht zoals Puur & Eerlijk van de Albert Heijn en H&M heeft een soort ethische kledinglijn. Afhankelijk van de feiten en omstandigheden van het geval zou je kunnen betogen dat die producten zich kwalificeren als reclameclaims en daar kan je als burger producenten wel op aanspreken als blijkt dat die claims incorrect zijn. Juridisch gezien kan je zeggen dat jou is voorgehouden dat iets op een ethische manier is geproduceerd terwijl dat niet zo blijkt te zijn. Dan is er een mogelijkheid om te kijken of de rechter daar een uitspraak over wil doen."

Louise Vytopil verdedigt morgen haar proefschrift "Contractual Control in the Supply Chain: On Corporate Social Responsibility, Codes of Conduct, Contracts and (Avoiding) Liability". 

Het onderzoek van Vytopil gaat na welke maatregelen diverse Nederlandse, Engelse en Californische multinationals nemen om de bedrijfsvoering van hun handelspartners te reguleren en zodoende Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) in de handelsketen te bevorderen. 

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons