Nederlanders gunnen Daan eerder een uitkering dan Riza

In een tijd dat de sociale zekerheid onder druk staat zijn er grenzen aan het solidariteitsgevoel. Wie gunnen wij een uitkering? Iemand  die dat het hardst nodig heeft? Iemand die buiten eigen schuld in de problemen is gekomen? Iemand die het meest op ons lijkt? Afkomst van de werkloze blijkt een rol te spelen bij het gunnen van een uitkering, stelt Tim Reeskens van Tilburg University.

Daan versus Riza
Iedere respondent kreeg één tekst te lezen over een in Nederland werkzame man die recent zijn baan is verloren. De respondenten werd gevraagd of zij deze man meer dan 70% van zijn laatste inkomen gunnen, exact 70% (zoals de wet nu voorschrijft), minder dan 70%, of helemaal niets. Aan deze werkloze werden per respondent geheel willekeurig kenmerken opgehangen. De één las bijvoorbeeld een tekst over Daan uit Nederland, met 2 kinderen, die nooit eerder werkloos was maar door eigen schuld is ontslagen. Een ander las een tekst over Riza uit Kosovo die sinds 12 jaar in Nederland woont, ook met 4 kinderen en ook nooit eerder werkloos, maar die door een reorganisatie zijn baan had verloren. In totaal hingen we 9 verschillende kenmerken aan deze werkloze.

Eigen rol werkloze bepalend
Wat zijn de belangrijkste criteria waarop mensen hun solidariteit bepalen? Ten eerste wederkerigheid: iets weg willen geven als je op een ander moment iets terug verwacht. Aan werklozen die actief naar werk zoeken wordt door driekwart (76%) de uitkering gegund. Als mensen niet actief naar werk zoeken, halveert dit bijna (41%). Het tweede belangrijke criterium is eigen schuld aan werkloosheid. Als het verlies van de baan niet aan de werknemer zelf ligt gunt eenzelfde aantal (75%) de uitkering, terwijl deze steun daalt tot 54% wanneer de werknemer door eigen toedoen is weggestuurd. 

Afkomst bepaalt óók solidariteit met werkloze
Het derde belangrijke criterium is de afkomst van de werkloze – het enige criterium dat niet in de Werkloosheidswet staat. Nederlandse werklozen wordt in drie kwart (75%) van de gevallen een uitkering gegund van minstens 70% van het laatst verdiend loon. Werklozen van Surinaamse afkomst wordt echter door slechts 65% eenzelfde uitkering gegund. Voor werklozen van Marokkaanse origine ligt dat getal nog lager: 60%. Kosovaren en Afghanen – twee andere nationaliteiten van werklozen die we hebben meegenomen in ons experiment – vallen daar tussenin. Zelfs wanneer de werkloze migrant een actieve bijdrage heeft geleverd aan de Nederlandse economie (door al een paar jaar in Nederland werkzaam te zijn) helpt dat niet om de gun-kloof met de werklozen van Nederlandse origine te dichten.

De gun-kloof tussen autochtone en allochtone werklozen zien we terug bij kiezers van alle grote partijen. Alle groepen kiezers maken onderscheid tussen geboren Nederlanders en migranten, maar de mate waarin verschilt. De kloof tussen geboren Nederlanders en migranten is het grootst onder PVV-kiezers, VVD-kiezers, en SP-kiezers. Het onderscheid tussen geboren Nederlanders en migranten is het kleinst onder D66-kiezers  en PvdA-kiezers. 

Discrimineren Nederlanders werklozen?
Betekent dit dat Nederlanders migranten discrimineren? Moeten we het recht op WW beperken voor migranten, net zoals hun politieke rechten beperkt zijn? Zulke conclusies zijn absoluut niet te trekken, althans niet op basis van dit onderzoek. Het experiment legt een spanningsveld bloot, dat wel bekend staat als het Progressieve Dilemma. Dat mensen onbewust een neiging hebben om migranten slechter te behandelen, wil niet zeggen dat ze hier ook achter zullen staan als ze zich ervan bewust zijn. De spanningen moeten openlijk besproken worden; onderhuids leven ze toch al.